Nằm ẩn mình giữa dãy núi Caucasus hùng vĩ, Georgia là vùng đất chứng kiến sự thăng trầm của biết bao đế chế và vương triều. Trong số đó, Vương triều Bagrationi nổi lên như một ngọn hải đăng rực rỡ của văn hóa, quyền lực và đức tin, in dấu ấn không thể phai mờ trong lịch sử Georgia suốt gần một thiên niên kỷ.
Bài viết này sẽ đưa bạn ngược dòng thời gian, khám phá hành trình vươn lên, thời kỳ hoàng kim rực rỡ, và cuối cùng là sự sụp đổ của Vương triều Bagrationi, đồng thời soi sáng những di sản mà họ để lại cho đến ngày nay.
Khởi Nguồn Từ Huyền Thoại và Loạn Lạc
Nguồn gốc của Vương triều Bagrationi cho đến nay vẫn còn là đề tài gây tranh cãi trong giới sử gia. Theo truyền thống, người Bagrationi tự hào tuyên bố dòng dõi của họ bắt nguồn từ chính Vua David trong Kinh Thánh, vị vua huyền thoại của dân tộc Israel. Câu chuyện kể rằng bốn người con trai của Vua Solomon đã rời bỏ quê hương, tìm đến vùng đất Kartli trù phú và một trong số họ, Guaram, đã được chọn làm vua, đặt nền móng cho vương triều.
Tuy nhiên, các nghiên cứu hiện đại lại chỉ ra một nguồn gốc khác, khiêm nhường hơn nhưng cũng không kém phần hấp dẫn. Giới học giả ngày nay tin rằng Vương triều Bagrationi khởi nguồn từ vùng Speri, thuộc Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay. Từ vùng đất Klarjeti và Samtskhe, họ từng bước gây dựng thanh thế, bành trướng lãnh thổ về phía Nam, chinh phục vùng Tao và thành lập nên Công quốc Tao-Klarjeti hùng mạnh.
Georgia dưới triều đại Heraclius
Năm 813, Ashot I, vị quân chủ đầu tiên của Vương triều Bagrationi, được Đế chế Byzantine phong tặng danh hiệu cao quý “Hoàng tử chỉ huy xứ Kartli” và “kourapalates” (Hộ vệ Hoàng triều), chính thức ghi dấu ấn của vương triều trên vũ đài chính trị khu vực. Tuy nhiên, con đường đến với ngai vàng của Ashot không hề trải đầy hoa hồng. Kartli khi đó bị chia cắt thành nhiều phần bởi các lãnh chúa địa phương, trong khi thủ đô Tbilisi vẫn nằm dưới sự kiểm soát của người Hồi giáo.
Sau khi Ashot qua đời, vương triều bị chia rẽ thành ba nhánh: Kartli, Tao và Klarjeti. Phải mất gần 150 năm, đến đời Bagrat III (975-1014), Vương triều Bagrationi mới có thể thống nhất gần như toàn bộ lãnh thổ Gruzia, ngoại trừ Tbilisi.
David IV và Thời Kỳ Hoàng Kim Của Vương Triều Bagrationi
Năm 1122, dưới sự lãnh đạo tài ba của Vua David IV (1089-1125), Tbilisi – thủ đô của Gruzia đã được giải phóng sau nhiều thế kỷ nằm dưới ách thống trị của người Hồi giáo. Chiến thắng vang dội trước Vương triều Seljuk của người Thổ Nhĩ Kỳ trong Trận Didgori đã mở ra một kỷ nguyên mới cho Gruzia: Thời kỳ Hoàng Kim.
David IV, hay còn được người đời biết đến với biệt danh “David Người Kiến Tạo”, không chỉ là một vị tướng bách chiến bách thắng mà còn là một nhà cai trị tài năng, một người sùng đạo mộ đạo. Ông dành nhiều thời gian để nghiên cứu kinh thánh và khoa học, đồng thời cho xây dựng nhiều công trình kiến trúc tôn giáo đồ sộ, trong đó nổi bật nhất là Tu viện Gelati tráng lệ ở phía Tây Gruzia.
Lãnh thổ Georgia dưới triều đại Nữ hoàng Tamar
Tuy nhiên, đỉnh cao của Thời kỳ Hoàng Kim phải kể đến triều đại của Nữ hoàng Tamar (1184-1213), cháu cố của Vua David IV. Là vị Nữ hoàng duy nhất trong lịch sử Gruzia, Tamar đã vượt qua mọi định kiến và nghi ngờ để khẳng định vị thế của mình. Dưới sự trị vì của bà, Gruzia đã mở rộng lãnh thổ đến mức tối đa, đồng thời chứng kiến sự phát triển rực rỡ của văn hóa và nghệ thuật.
Năm 1204, Tamar đã giúp đỡ hai người cháu trai Alexios và David, hậu duệ của Vương triều Komnenos Byzantine, thành lập nên Đế chế Trebizond trên bờ Biển Đen. Đây được xem là một trong những thành tựu ngoại giao quan trọng nhất trong triều đại của bà.
Hoàng Hôn Của Một Vương Triều
Sau khi Nữ hoàng Tamar qua đời, Vương quốc Gruzia phải đối mặt với những thử thách mới khi các đế chế hùng mạnh từ phương Đông trỗi dậy. Năm 1225, người Khwarezm tràn vào Gruzia, tiếp đó là cuộc xâm lược của đế chế Mông Cổ hùng mạnh vào năm 1236. Gruzia rơi vào vòng xoáy của chiến tranh và loạn lạc.
Mặc dù Vua George V (1299-1346) đã có những nỗ lực đáng kể để khôi phục lại vinh quang cho vương triều, nhưng Gruzia vẫn không thể thoát khỏi số phận nghiệt ngã. Cuộc xâm lược tàn bạo của Timur (1386-1403) đã tàn phá Gruzia, khiến vương quốc tan rã thành ba vương quốc nhỏ hơn: Kakheti, Kartli và Imereti.
Suốt những thế kỷ tiếp theo, Gruzia phải đối mặt với sự bành trướng của Đế chế Ottoman và Ba Tư. Năm 1762, Kartli và Kaakheti được thống nhất dưới triều đại của Vua Heraclius II (1762-1798), nhưng Gruzia vẫn phải sống trong lo sợ trước các cường quốc láng giềng.
Sụp Đổ Và Di Sản
Để bảo vệ vương quốc, Heraclius II đã ký kết Hiệp ước Georgievsk (1783), đặt Gruzia dưới sự bảo hộ của Đế quốc Nga. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc Gruzia dần đánh mất quyền tự chủ.
Năm 1801, Sa hoàng Nga Paul I đơn phương sáp nhập Gruzia vào lãnh thổ của mình, chấm dứt triều đại gần một thiên niên kỷ của Vương triều Bagrationi. Mặc dù nhiều thành viên của vương triều đã gia nhập tầng lớp quý tộc Nga, nhưng sự kiện này đã để lại một vết thương lòng sâu sắc trong lòng người dân Gruzia.
Mặc dù không còn nắm giữ ngai vàng, di sản của Vương triều Bagrationi vẫn còn sống mãi trong lòng người dân Gruzia. Những công trình kiến trúc vĩ đại, những tác phẩm văn học nghệ thuật rực rỡ, và tinh thần bất khuất của họ vẫn tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ sau này.
