Bài viết phân tích ý nghĩa của chữ “Văn” trong tên gọi “Văn Miếu” và lý giải vì sao việc xây dựng Văn Miếu ở một số địa phương tại Việt Nam lại gây ra nhiều tranh cãi về thiết chế thờ tự.
Việc xây dựng Văn Miếu, công trình kiến trúc mang đậm dấu ấn văn hóa Nho giáo, đã và đang được nhiều địa phương tại Việt Nam quan tâm. Tuy nhiên, bên cạnh sự ủng hộ, cũng có không ít ý kiến trái chiều xoay quanh việc lựa chọn nhân vật thờ tự tại các Văn Miếu mới này.
Nguồn gốc và ý nghĩa của chữ “Văn” trong “Văn Miếu”
“Văn Miếu”, theo dòng lịch sử, là cách gọi rút gọn từ cụm từ “Văn Tuyên Vương Miếu”, xuất hiện từ thời nhà Minh, niên hiệu Vĩnh Lạc (1403-1424). “Văn Tuyên Vương” chính là thụy hiệu mà vua Đường Huyền Tông truy phong cho Khổng Tử vào năm Khai Nguyên thứ 27. Do đó, ban đầu, “Văn Miếu” là nơi thờ tự Khổng Tử, vị thánh nhân được người đời kính trọng với học thuyết Nho giáo.
Vậy chữ “Văn” trong “Văn Miếu” mang ý nghĩa gì? Theo sách Luận Ngữ, thiên Công Dã Tràng, khi được hỏi về ý nghĩa thụy hiệu “Văn” của mình, Khổng Tử đã trả lời: “Mẫn nhi háo học, bất sỉ hạ vấn, thị dĩ vị chi Văn dã” (Tạm dịch: Ta minh mẫn mà ham học, không thẹn việc hỏi người dưới, nên được gọi là Văn). Như vậy, “Văn” trong trường hợp này không chỉ đơn thuần là văn chương, văn học mà là cả một phẩm chất, một đạo đức cao đẹp của người quân tử: thông minh, ham học hỏi và cầu tiến.
Vấn đề thờ tự tại các Văn Miếu mới xây dựng
Trong khi ý nghĩa của chữ “Văn” khá rõ ràng thì việc lựa chọn nhân vật thờ tự tại các Văn Miếu mới xây dựng lại đang gây ra nhiều tranh cãi. Điển hình là trường hợp Văn Miếu Trấn Biên (Biên Hòa – Đồng Nai), nơi thờ chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh, còn Khổng Tử chỉ được “phối thờ” ở ngoài sân.
Quyết định này đã tạo nên nhiều luồng ý kiến khác nhau, bởi từ trước đến nay, vị trí trung tâm trong Văn Miếu luôn được dành cho Khổng Tử. Việc đặt “học trò” lên trên “người thầy” như trường hợp này đã dấy lên nhiều câu hỏi về đạo lý “Tôn sư trọng đạo”.
Bên cạnh đó, việc xây dựng Văn Miếu Vĩnh Phúc với kinh phí lên đến 271 tỷ đồng nhưng đến nay vẫn chưa rõ nhân vật thờ tự chính cũng là một minh chứng cho thấy sự lúng túng trong việc lựa chọn nhân vật phù hợp.
Kết luận
Việc xây dựng Văn Miếu là một hoạt động văn hóa ý nghĩa, góp phần gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Tuy nhiên, để tránh gây ra những tranh cãi không đáng có, cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng về lịch sử, văn hóa và đặc biệt là thiết chế thờ tự sao cho phù hợp với bản sắc văn hóa của từng địa phương.
