Văn hóa Chăm, một mảnh ghép rực rỡ trong bức tranh đa sắc của dân tộc Việt Nam, luôn ẩn chứa những bí ẩn và nét độc đáo thu hút sự tìm tòi, khám phá của các nhà nghiên cứu. Trong kho tàng văn hóa đồ sộ ấy, tín ngưỡng thờ Mẫu với hình tượng Yang Po Inâ Nâgar – Mẹ Nữ thần Xứ sở, nổi lên như một minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa bản địa và quá trình giao thoa văn hóa đầy thú vị với người Việt.
Vương quốc Chăm Pa, tồn tại rực rỡ trong lịch sử Đông Nam Á, đã để lại cho thế hệ sau những di sản văn hóa đồ sộ, phản ánh một đời sống tinh thần phong phú và đa dạng. Trong đó, tín ngưỡng thờ Mẫu, với nguồn gốc từ chế độ mẫu hệ nguyên thủy, đã ăn sâu vào tiềm thức của người Chăm, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của họ.
Nguồn gốc và truyền thuyết về Yang Po Inâ Nâgar
Hình tượng Yang Po Inâ Nâgar – Mẹ Nữ thần Xứ sở, không chỉ đơn thuần là một vị thần linh được tôn thờ, mà còn là biểu tượng cho cội nguồn, cho sức sống và sự phồn thịnh của đất nước. Sự ra đời của Bà được bao phủ bởi lớp sương mờ ảo của truyền thuyết, là sự kết hợp giữa yếu tố thần thoại và đời sống thực tiễn của người Chăm.
Truyền thuyết về Yang Po Inâ Nâgar được chia thành hai nhánh chính: mang tính vũ trụ luận tôn giáo và mang tính dân gian. Trong hệ thống tín ngưỡng, Bà là hiện thân của vũ trụ, là đấng sáng tạo ra trời đất, vạn vật và muôn loài. Bà được miêu tả với quyền năng tối thượng, cai quản mọi mặt của đời sống, từ thiên nhiên đến con người. Ngược lại, trong đời sống dân gian, hình ảnh Yang Po Inâ Nâgar lại gần gũi và đời thường hơn. Bà là người mẹ hiền từ, dạy dân trồng trọt, chăn nuôi, dệt vải, xây dựng đất nước.
Dù được diễn giải theo cách nào, hình tượng Yang Po Inâ Nâgar vẫn luôn toát lên vẻ đẹp của người phụ nữ Chăm: mạnh mẽ, kiên cường, giàu đức hy sinh và mang trong mình tình yêu thương bao la dành cho muôn dân.
Dấu ấn trong đời sống văn hóa Chăm
Tín ngưỡng thờ Yang Po Inâ Nâgar đã in đậm dấu ấn trong đời sống văn hóa của người Chăm, thể hiện qua các lễ hội, nghi thức cúng bái và kiến trúc đền tháp.
Hàng năm, vào các dịp lễ lớn, người Chăm lại tụ họp về các đền tháp thờ Mẹ, dâng lên những lễ vật tinh túy nhất, cầu mong sự chở che, phù hộ cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Nổi bật trong số đó là lễ hội Katê, được tổ chức vào tháng 7 âm lịch hàng năm, là dịp để cộng đồng người Chăm tưởng nhớ đến các vị thần linh, trong đó có Yang Po Inâ Nâgar, cầu mong những điều tốt đẹp cho bản thân, gia đình và cộng đồng.
Kiến trúc đền tháp Chăm cũng là nơi thể hiện rõ nét tín ngưỡng thờ Mẫu. Nổi tiếng nhất phải kể đến Tháp Bà Ponagar ở Nha Trang, một công trình kiến trúc độc đáo, là sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật xây dựng tinh xảo và nghệ thuật điêu khắc tinh tế. Ngôi tháp sừng sững giữa trời đất như một minh chứng hùng hồn cho sức sáng tạo phi thường và lòng sùng kính của người Chăm đối với Mẹ Nữ thần Xứ sở.
Giao thoa văn hóa Việt – Chăm: Từ Yang Po Inâ Nâgar đến Thiên Y Ana
Quá trình Nam tiến của người Việt đã tạo nên bước ngoặt quan trọng trong lịch sử giao thoa văn hóa giữa hai dân tộc Việt – Chăm. Sự tiếp xúc, hòa nhập về văn hóa, tín ngưỡng là điều tất yếu, tạo nên những biến đổi đầy thú vị trong đời sống tâm linh của cả hai cộng đồng. Nổi bật trong số đó là sự tiếp nhận hình tượng Yang Po Inâ Nâgar của người Chăm vào hệ thống thờ Mẫu của người Việt, hình thành nên một vị thần mới – Thiên Y Ana.
Sự giao thoa văn hóa này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, trong đó có thể kể đến:
- Sự tương đồng trong văn hóa thờ Mẫu: Cả người Việt và người Chăm đều có truyền thống thờ Mẫu, đề cao vai trò của người phụ nữ trong gia đình và xã hội.
- Quá trình chung sống, hòa nhập văn hóa: Sự tiếp xúc, giao lưu văn hóa trong quá trình chung sống là tiền đề quan trọng cho sự tiếp biến tín ngưỡng.
Sự hòa nhập này thể hiện rõ nét qua việc Thiên Y Ana (phiên âm từ Yang Po Inâ Nâgar) được người Việt tôn thờ như một vị thần Mẫu, với những quyền năng và sự tích gần gũi với tín ngưỡng bản địa.
Kết luận
Yang Po Inâ Nâgar – Mẹ Nữ thần Xứ sở, không chỉ là một vị thần trong tâm thức người Chăm, mà còn là minh chứng cho sức sống lâu bền của văn hóa bản địa và quá trình giao thoa văn hóa đầy thú vị trong lịch sử. Sự tiếp biến hình tượng Yang Po Inâ Nâgar thành Thiên Y Ana trong tín ngưỡng Việt Nam cho thấy văn hóa luôn vận động, phát triển và biến đổi không ngừng, tạo nên bản sắc văn hóa đặc sắc của mỗi dân tộc. Việc nghiên cứu, tìm hiểu và gìn giữ những di sản văn hóa phi vật thể này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ hội nhập và phát triển.
