Đầu thế kỷ 19, khi đất nước vừa trải qua những cuộc chiến tranh loạn lạc, triều Nguyễn mới thành lập phải đối mặt với muôn vàn khó khăn. Bên cạnh giặc giã, thú dữ, nạn mê tín dị đoan lan tràn trong dân chúng cũng là một vấn đề nhức nhối khiến vua Gia Long và sau này là vua Minh Mạng đặc biệt quan tâm. Cuộc chiến chống lại “tà đạo” này kéo dài hàng thập kỷ, để lại những dấu ấn đậm nét trong lịch sử Việt Nam.
Hình ảnh minh họa về mê tín dị đoan.
Tà Thuật Và Sự Ngu Muội
Năm 1802, sau khi thống nhất đất nước, Nguyễn Ánh lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiệu là Gia Long. Lúc bấy giờ, nạn mê tín dị đoan tràn lan, trở thành một quốc nạn. Đạo sĩ, thầy địa lý với những tà thuật ma quái lộng hành, khiến dân chúng u mê, tin theo những điều mê muội. Nhiều người thực hiện các hủ tục như “rửa gân”, “nghiệm gân” bằng cách đào mộ người thân, thậm chí còn có những hành vi man rợ như quật mồ, hủy hoại thi thể để làm bùa chú, trù yểm. Khâm Định Đại Nam Hội điển sự lệ, quyển 196, phần Luật hình – nhân mạng đã ghi chép lại những tệ nạn mê tín này một cách chi tiết, cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Không chỉ dừng lại ở việc quật mồ, còn có những kẻ giết người lấy nội tạng luyện bùa, nuôi sâu độc để hại người.
Luật Pháp Nghiêm Khắc
Trước tình hình đó, vua Gia Long đã ban hành những luật lệ nghiêm khắc để trừng trị những kẻ hành nghề phù thủy, đồng cốt và những người thực hiện các hành vi mê tín dị đoan. Các hình phạt từ đánh đòn, đi phu dịch, lưu đày đến tử hình (trảm, giảo, lăng trì) đều được áp dụng tùy theo mức độ phạm tội.
Hình ảnh Hoàng đế Gia Long trên một tạp chí của Pháp.
Điều luật Cấm chỉ các bọn thầy cúng, đồng cốt và tà thuật (Luật lễ – nói về tế tự, quyển 186) quy định rõ các hình phạt dành cho những kẻ vi phạm. Ví dụ, phụ nữ làm đồng cốt sẽ bị đánh 100 roi và đi giã gạo 6 tháng. Những kẻ giả danh thần thánh, lập hội tà đạo sẽ bị giam chờ ngày hành hình. Kẻ đào mả người khác, nếu đào đến quan tài sẽ bị lưu đày 3.000 dặm, còn nếu mở quan tài thấy xác chết sẽ bị xử giảo. Đối với tội lấy nội tạng người sống làm thuốc, hình phạt là lăng trì, ngay cả người nhà của thủ phạm cũng bị liên lụy.
Bài Học Từ Quá Khứ
Vua Gia Long nhận thấy rõ nguồn gốc của nạn mê tín dị đoan xuất phát từ những kẻ hành nghề phù thủy, đồng cốt, thầy cúng. Ông đã dẫn chứng những câu chuyện lịch sử về Tây Môn Báo và Địch Nhân Kiệt ở Trung Quốc để khẳng định sự cần thiết của việc bài trừ tà đạo. Trong một bản Dụ ban hành năm 1804, vua Gia Long lên án mạnh mẽ những hành vi lừa đảo, lợi dụng lòng tin của người dân để trục lợi.
Quan tòa kết tội và thi hành án một phạm nhân.
Kế vị vua cha, vua Minh Mạng cũng tiếp tục cuộc chiến chống mê tín dị đoan. Nhiều thầy bà, đồng cốt và những kẻ tung tin đồn nhảm đã bị trừng trị. Vụ việc Trần Đăng Luật năm 1827 và vụ án ba người Dao, Nguyên, Ban năm 1837 là những ví dụ điển hình. Vua Minh Mạng cũng áp dụng chính sách thưởng tiền cho người tố giác tội phạm, trích từ tài sản của kẻ bị kết án.
Cuộc chiến chống mê tín dị đoan dưới thời Nguyễn là một nỗ lực đáng ghi nhận của triều đình nhằm ổn định xã hội, bảo vệ cuộc sống của người dân. Cho đến ngày nay, những bài học từ quá khứ vẫn còn nguyên giá trị. Nạn mê tín dị đoan vẫn còn tồn tại trong xã hội hiện đại, đòi hỏi sự chung tay của cả cộng đồng để bài trừ. Biện pháp xử phạt nghiêm khắc và khuyến khích tố giác có lẽ vẫn là một “chìa khóa vàng” để giải quyết vấn đề này.
