Năm Đinh Dậu (1057), triều đình nhà Lý đã gửi một loài thú lạ sang Trung Quốc, gọi là kỳ lân, như một món quà giao hảo và cũng là một cuộc “đọ sức” về tri thức. Sự kiện này đã gây ra một cuộc tranh luận sôi nổi tại triều đình nhà Tống về danh tính thực sự của con vật.
Nội dung
Hình ảnh tê giác, được tác giả bài gốc liên hệ với “kỳ lân” được Đại Việt cống.
Món Quà Giao Hảo Và Cuộc Đọ Sức Tri Thức
Theo ghi chép trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, khi sứ giả Đại Việt dâng “kỳ lân”, Tư Mã Quang, Tể tướng nhà Tống, đã tỏ ra nghi ngờ và cho rằng việc nhận con vật này, dù có là kỳ lân thật sự hay không, cũng không mang lại điềm tốt. Ông đề nghị trả lại món quà. Điều này cho thấy triều đình Đại Việt đã tìm hiểu kỹ các sách vở Trung Hoa về kỳ lân, biết rõ con vật dâng tặng chỉ giống kỳ lân ở một số đặc điểm.
Tuy Đại Việt Sử Ký Toàn Thư không mô tả chi tiết con vật, nhưng Tục Tư Trị Thông Giám Trường Biên của Lý Đào lại ghi chép rõ ràng: “Ngày Đinh Mão tháng 6 (21/7/1058), Giao Chỉ cống 2 thú lạ. Lúc đầu nước này xưng cống lân, hình dáng giống như trâu nước, thân che bởi giáp thịt, cuối mũi có sừng, ăn cỏ hoặc trái dưa; phải đánh trước rồi mới cho ăn.”. Mô tả này đã làm dấy lên nghi vấn trong triều đình nhà Tống.
Tranh Luận Về Danh Tính Thực Sự Của “Kỳ Lân”
Viên Khu mật sứ Điền Huống, dựa vào lời tâu của quan châu Nam Hùng (Quảng Đông), cho rằng con vật không giống với miêu tả về kỳ lân trong sách vở và lo ngại triều đình bị lừa. Đỗ Thực, Tri Kiền Châu (Giang Tây), lại dẫn lời một thương nhân nước ngoài từng thấy con vật này ở Quảng Châu, khẳng định đó là tê ngưu trên núi. Đỗ Thực còn đối chiếu với các sách như Phù Thụy Đồ và Nhĩ Nhã, cho rằng con vật dâng cống khác với kỳ lân trong truyền thuyết. Ông khuyên triều đình nên gọi là “thú lạ” để tránh bị lừa.
Cuộc tranh luận diễn ra sôi nổi, phản ánh sự uyên bác của các quan lại nhà Tống cũng như sự cẩn trọng trong việc tiếp nhận thông tin. Đồng thời, nó cũng cho thấy triều đình Đại Việt đã khéo léo sử dụng tri thức để tạo ra một cuộc giao lưu văn hóa thú vị.
Từ “Thú Lạ” Đến Nguy Cơ Ngoại Giao
Sau cuộc tranh luận, triều đình nhà Tống quyết định ban chiếu chỉ, gọi con vật là “thú lạ”. Tuy nhiên, khi sứ giả Đại Việt mang chiếu thư về nước, An phủ sứ Quảng Tây Tiêu Chú lại có ý định bắt giữ phái đoàn để gây sức ép, đòi Đại Việt trả lại người và của cải mà quân đội Đại Việt đã tịch thu trước đó trong một cuộc xung đột biên giới. Hành động này của Tiêu Chú đã bị triều đình nhà Tống phản đối và bị giáng chức. Sự việc cho thấy quan hệ giữa hai nước luôn tiềm ẩn những căng thẳng, bất chấp những nỗ lực giao hảo.
Tê giác một sừng Java.
Bài Học Lịch Sử Và Liên Hệ Đến Hiện Tại
Câu chuyện về “kỳ lân” được Đại Việt cống cho nhà Tống không chỉ là một sự kiện lịch sử thú vị mà còn mang đến nhiều bài học về ngoại giao, văn hóa và tri thức. Nó cho thấy tầm quan trọng của việc tìm hiểu kỹ lưỡng, kiểm chứng thông tin và ứng xử khéo léo trong quan hệ quốc tế. Câu chuyện này cũng gợi nhắc chúng ta về sự cần thiết phải bảo vệ các loài động vật quý hiếm, như tê giác, vốn đã và đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Liệu con “thú lạ” năm xưa có phải là tê giác hay không vẫn là một câu hỏi mở, nhưng sự kiện này là một lời nhắc nhở về mối liên hệ giữa quá khứ và hiện tại, về trách nhiệm của chúng ta trong việc gìn giữ di sản thiên nhiên cho thế hệ mai sau.
