Xuân về, người ta thường tìm đến văn chương như một cách thư giãn sau những ngày tháng bộn bề. Và với những ai yêu mến văn học Việt Nam, Truyện Kiều của Nguyễn Du luôn là tuyệt phẩm thi ca để người đời say mê tìm hiểu, khám phá. Nối tiếp mạch cảm xúc ấy, bài viết này xin cùng bạn đọc tìm về một góc nhìn khác biệt, thú vị về thế giới nhân vật trong Truyện Kiều, qua lăng kính của thi sĩ Đông Hồ (1906-1969).
Là một học giả uyên bác, am hiểu văn chương, lại mang tâm hồn thi sĩ nhạy cảm, Đông Hồ từng day dứt với câu hỏi: “Sau Thúy Kiều, nhân vật nào trong Truyện Kiều gây ấn tượng nhất?”. Dù không có nguyên văn bài viết của ông, nhưng dựa trên những gì còn lưu giữ được, chúng ta sẽ cùng lần theo dòng suy tưởng của vị thi sĩ tài hoa này.
Khi nhân vật bước ra từ trang sách
Đông Hồ quan niệm, một nhân vật gây ấn tượng sâu đậm, dù là ngoài đời thực hay trong thế giới văn chương, cần hội tụ những yếu tố đặc biệt. Đó phải là nhân vật có chiều sâu nội tâm, phức tạp, khó đoán, mang cá tính mạnh mẽ, và quan trọng là có bước chuyển biến bất ngờ, đột ngột trước tác động của hoàn cảnh.
Trong thế giới kiếm hiệp Kim Dung, ta bắt gặp không ít những nhân vật như thế. Đó là Nhạc Bất Quần, vị sư phụ được mệnh danh là “Quân Tử Kiếm” nhưng ẩn giấu bản chất tàn độc, mưu mô. Hay Chu Chỉ Nhược trong “Ỷ Thiên Đồ Long Ký”, từ một cô gái hiền lành, vì ghen tuông mà trở nên thâm hiểm khó lường. Thậm chí, trong Phật giáo, nhân vật gây kinh ngạc nhất có lẽ không phải những vị chân tu đức độ, mà lại là Angulimala – kẻ sát nhân máu lạnh, sau được Phật cảm hóa, quy y cửa Phật, tu thành chính quả.
Hình ảnh minh họa: Angulimala, kẻ sát nhân mang trên mình 999 ngón tay của nạn nhân, sau được Phật cảm hóa.
Những ứng viên sáng giá từ thế giới Truyện Kiều
Trở lại với Truyện Kiều, ngoài nhân vật trung tâm Thúy Kiều, còn có những nhân vật nào đủ sức nặng để tạo nên ấn tượng khó phai?
Đông Hồ lần lượt điểm qua những cái tên sáng giá: Thúy Vân, Kim Trọng, Thúc Sinh, Hoạn Thư, Từ Hải. Mỗi người một vẻ, mang số phận và tính cách riêng biệt. Liệu ai trong số họ mới là mảnh ghép còn thiếu, là nhân vật tâm đắc nhất trong lòng Đông Hồ?
Thúy Vân, em gái Kiều, mang vẻ đẹp “khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang”, “mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da”. Nhưng so với người chị đa sầu đa cảm, Vân lại có phần lãnh đạm, vô tư đến mức “tỉnh queo”. Từ chuyện “vô tình” trước nấm mộ Đạm Tiên, đến việc dửng dưng khi Kiều trút bầu tâm sự, trao duyên, rồi sau này thản nhiên trở thành vợ Kim Trọng, sinh con đẻ cái, hưởng cuộc sống an nhàn, sung túc, tất cả đều cho thấy Vân là một nhân vật thiếu điểm nhấn, khó có thể tạo nên bất ngờ cho người đọc.
Hình ảnh minh họa: Đám cưới Thúc Sinh – Thúy Vân
Kim Trọng, chàng công tử “văn chương nết đất, thông minh tính trời”, si tình và chung thủy. Từ khi trộm long trắc ẩn với hai nàng Kiều, đến lúc đau đớn, vật vã khi Kiều sa cơ lỡ vận, mòn mỏi kiếm tìm, rồi sau này gặp lại Kiều nhưng vẫn một lòng son sắt, thủy chung, tất cả đều cho thấy Kim Trọng là một hình tượng đẹp về tình yêu chung thủy.
Thế nhưng, xuyên suốt tác phẩm, Kim Trọng hiện lên với một hình ảnh quá đỗi hoàn hảo, lý tưởng, tính cách nhất quán, thiếu sự giằng xé nội tâm, không tạo được bất ngờ cho người đọc.
Thúc Sinh, chàng công tử “quen thói bốc rời”, trót say đắm nhan sắc Kiều, bỏ công chuộc nàng về làm vợ lẽ. Nhân vật này tuy có tình cảm chân thành với Kiều, nhưng lại nhu nhược, thiếu quyết đoán, không đủ mạnh mẽ để bảo vệ người mình yêu trước sóng gió cuộc đời.
Dù rất yêu Kiều, Thúc Sinh vẫn e ngại uy quyền của Hoạn Thư, không dám công khai mối quan hệ, dẫn đến bi kịch cho cả ba người. Thúc Sinh là đại diện cho kiểu nhân vật nhu nhược, dễ lay động, không để lại nhiều dấu ấn trong lòng độc giả.
Từ Hải, vị anh hùng “đường đường một đấng anh hào”, “côn quyền hơn sức, lược thao gồm tài”, xuất hiện như ánh sáng le lói soi rọi cuộc đời đầy bi kịch của Kiều. Tình yêu của Từ Hải dành cho Kiều mạnh mẽ và phóng khoáng. Chàng không ngại dư luận, bất chấp lễ giáo phong kiến, rước Kiều về dinh thự với nghi thức long trọng, cho nàng hưởng cuộc sống vinh hoa phú quý.
Tuy nhiên, ẩn sâu trong con người Từ Hải vẫn là tham vọng quyền lực. Chàng vì mộng bá vương mà bỏ quên lời hứa với Kiều, sa vào bẫy của Hồ Tôn Hiến, để rồi nhận lấy cái chết bi thảm. Từ Hải là hình tượng anh hùng có lý tưởng nhưng cũng đầy khiếm khuyết, cái chết của chàng là bài học sâu sắc về sự trả giá cho tham vọng quyền lực.
Vậy, đâu mới là nhân vật khiến Đông Hồ tâm đắc?
Hoạn Thư – Chân dung người phụ nữ nhiều góc khuất
Trong mắt Đông Hồ, nhân vật xứng đáng với hai chữ “ấn tượng” nhất, không ai khác chính là Hoạn Thư – người vợ cả sắc sảo, bản lĩnh của Thúc Sinh.
Là tiểu thư con nhà danh giá, Hoạn Thư không chỉ đẹp người mà còn “nết cũng hay”, “nói điều ràng buộc thì tay cũng già”. Nàng thông minh, sắc sảo, am hiểu lễ nghĩa nhưng cũng đầy mưu mô, thủ đoạn.
Khi phát hiện chồng ngoại tình, Hoạn Thư không hề ghen tuông mù quáng, đánh ghen theo kiểu “truyền thống”. Ngược lại, nàng hành động đầy toan tính và bản lĩnh. Nàng âm thầm điều tra, lên kế hoạch tỉ mỉ, dàn dựng màn kịch hoàn hảo để trừng trị Kiều, dằ mặt chồng, đồng thời bảo toàn danh dự gia tộc.
Hình ảnh minh họa: Hoạn Thư – người phụ nữ “Ghen tuông thì cũng người ta thường tình”
Tuy nhiên, ẩn sâu trong con người Hoạn Thư không chỉ có sự tàn nhẫn, độc ác. Nàng cũng là người phụ nữ có trái tim, biết rung động trước tài năng, phẩm hạnh của Kiều. Bằng chứng là những lần nàng thốt lên lời khen ngợi trước tài đàn, thơ, chữ của Kiều.
Đặc biệt, trong lần xử tội Kiều, chính lời tự bạch của Hoạn Thư: “Lòng riêng riêng những kính yêu/ Chồng chung, chưa dễ ai chiều cho ai” đã hé lộ góc khuất nội tâm đầy bất ngờ của nhân vật này.
Có lẽ, chính sự phức tạp, đa chiều trong tính cách, cùng với những toan tính, giằng xé nội tâm đã khiến Hoạn Thư trở thành nhân vật gây ấn tượng mạnh mẽ, là điểm sáng khác biệt trong gallery nhân vật Truyện Kiều.
Kết luận
Góc nhìn của thi sĩ Đông Hồ về nhân vật Hoạn Thư cho thấy sự tinh tế, sâu sắc trong cách phân tích, đánh giá nhân vật của ông. Hoạn Thư không đơn thuần là nhân vật phản diện, độc ác, mà là hiện thân của bi kịch người phụ nữ trong xã hội phong kiến – nơi mà hạnh phúc gia đình, luân thường đạo lý trở thành xiềng xích trói buộc số phận.
Qua đó, chúng ta thêm trân trọng tài năng bậc thầy của Nguyễn Du trong việc xây dựng những lớp lang nhân vật đa chiều, nhiều góc khuất, góp phần tạo nên giá trị nhân văn sâu sắc cho Truyện Kiều.
