Cuối năm 1991, Tổng Bí thư Đỗ Mười và Thủ tướng Võ Văn Kiệt đặt chân đến Trung Quốc, đánh dấu bước ngoặt lịch sử: bình thường hóa quan hệ Trung – Việt sau 13 năm đối đầu. Hành trình gian nan này, với điểm sáng là cuộc gặp gỡ bí mật tại Thành Đô năm 1990, đã mở ra một chương mới cho quan hệ hai nước. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về những nỗ lực ngoại giao, những nhân vật then chốt, và những bước ngoặt quyết định dẫn đến sự kiện trọng đại này.
Bóng Đen Sai Lầm & Tia Sáng Hy Vọng
Sau năm 1975, Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Lê Duẩn đã đi theo con đường sai lầm, gây căng thẳng với Trung Quốc và cô lập chính mình trên trường quốc tế. Năm 1986, sự ra đi của Lê Duẩn và Nguyễn Văn Linh lên nắm quyền Tổng Bí thư đã thắp lên tia hy vọng mới. Nguyễn Văn Linh, người từng được Mao Trạch Đông và Chu Ân Lai đánh giá cao, chủ trương “làm bạn với tất cả các nước” và coi trọng việc cải thiện quan hệ với Trung Quốc. Tuy nhiên, ông gặp phải sự cản trở từ Bộ Ngoại giao do Nguyễn Cơ Thạch, một người thân tín của Lê Duẩn, lãnh đạo.
Cay-xỏn Phôm-vi-hản & Thông Điệp Bí Mật
Tháng 10/1989, chuyến thăm của Cay-xỏn Phôm-vi-hản, Tổng Bí thư Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, đến Trung Quốc đã trở thành cầu nối quan trọng. Cay-xỏn Phôm-vi-hản không chỉ bày tỏ mong muốn bình thường hóa quan hệ Lào – Trung, mà còn chuyển lời của Nguyễn Văn Linh đến Đặng Tiểu Bình, thể hiện thiện chí muốn cải thiện quan hệ với Trung Quốc. Đặng Tiểu Bình, tuy đã cao tuổi, vẫn dành 40 phút trao đổi với Cay-xỏn, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc Việt Nam rút quân khỏi Campuchia và bày tỏ sự tín nhiệm với Nguyễn Văn Linh. Câu nói “Nguyễn Cơ Thạch, cái người này thích hoạt động lén lút” của Đặng Tiểu Bình đã cho thấy rõ sự mất lòng tin của Trung Quốc đối với Ngoại trưởng Việt Nam.
Lãnh đạo hai nước tại Thành ĐôLãnh đạo hai nước Việt Nam và Trung Quốc trong cuộc gặp gỡ lịch sử tại Thành Đô, tháng 9 năm 1990.
Nguyễn Văn Linh & Nỗ Lực Vượt Qua Rào Cản
Nhận được thông điệp của Đặng Tiểu Bình, Nguyễn Văn Linh càng quyết tâm cải thiện quan hệ với Trung Quốc. Tháng 6/1990, ông đã gặp Đại sứ Trung Quốc Trương Đức Duy, bày tỏ thiện chí và mong muốn gặp gỡ lãnh đạo cấp cao Trung Quốc để giải quyết các khúc mắc. Nguyễn Văn Linh nhắc lại những hỗ trợ to lớn của Trung Quốc dành cho Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, đồng thời thẳng thắn thừa nhận những sai lầm trong quá khứ và mong muốn sửa chữa. Ông cũng chia sẻ quan điểm về vấn đề Campuchia và nhấn mạnh tầm quan trọng của Trung Quốc trong bối cảnh quốc tế phức tạp lúc bấy giờ. Tuy nhiên, sự hiện diện của Nguyễn Cơ Thạch trong cuộc gặp đã phần nào hạn chế sự thẳng thắn của Nguyễn Văn Linh.
Mật Thư & Kế Sách Ngoại Giao
Ngày 16/8/1990, một cán bộ Viện Khoa học Xã hội Việt Nam họ Hoàng đã bí mật đến Đại sứ quán Trung Quốc, mang theo một mật thư từ Nguyễn Văn Linh. Bức thư thể hiện rõ mong muốn của Nguyễn Văn Linh được gặp gỡ lãnh đạo Trung Quốc, vượt qua sự cản trở của Nguyễn Cơ Thạch và Bộ Ngoại giao. Đại sứ Trương Đức Duy đã nhanh chóng báo cáo về Trung Quốc và đề xuất phương án mới, thể hiện vai trò tham mưu quan trọng của một nhà ngoại giao.
Vai Trò Của Lê Đức Anh & Cuộc Gặp Bí Mật
Theo chỉ thị từ Trung Quốc, Đại sứ Trương tìm đến Lê Đức Anh, Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam, người mà ông đã từng gặp gỡ trước đó. Lê Đức Anh đã tạo điều kiện cho Đại sứ Trương gặp Nguyễn Văn Linh vào tối 22/8 tại Nhà khách Bộ Quốc phòng. Trong cuộc gặp bí mật này, Nguyễn Văn Linh đã thẳng thắn chia sẻ quan điểm của mình về quan hệ Việt – Trung và vấn đề Campuchia, đồng thời bày tỏ mong muốn được chính thức thăm Trung Quốc.
Tổng Bí thư Đỗ Mười và Chủ tịch nước Lê Đức Anh tiếp Chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân tại Hà Nội, sau khi quan hệ hai nước được bình thường hóa.
Thành Đô: Bước Ngoặt Lịch Sử
Cuộc gặp Thành Đô từ ngày 3-4/9/1990 giữa lãnh đạo cấp cao hai nước đã diễn ra trong bí mật. Hai bên đã thảo luận về vấn đề Campuchia và phương án bình thường hóa quan hệ song phương. Mặc dù còn những khác biệt trong quan điểm về thành phần Ủy ban Tối cao Campuchia, nhưng hai bên đã đồng ý cùng nhau nỗ lực giải quyết vấn đề này. Tinh thần “Kết thúc quá khứ, hướng tới tương lai” đã được thống nhất, mở ra một chương mới cho quan hệ Trung – Việt.
“16 Chữ Vàng” & Tương Lai Quan Hệ Trung – Việt
Cuộc gặp Thành Đô đã đặt nền móng vững chắc cho việc bình thường hóa quan hệ Trung – Việt vào tháng 11/1991. Năm 1999, hai nước đã ra “Tuyên bố chung”, xác định khuôn khổ phát triển quan hệ song phương trong thế kỷ mới với “16 chữ vàng”: “Ổn định lâu dài, hướng tới tương lai, láng giềng hữu nghị, hợp tác toàn diện”. Hành trình từ đối đầu đến hợp tác của Trung Quốc và Việt Nam là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược và nỗ lực không ngừng của lãnh đạo hai nước, vì hòa bình, ổn định và phát triển chung của khu vực.
