PGS TS Triết học Nguyễn Đức Diện, Tạp chí Nghiên cứu Phật học Số tháng 9/2021
Tóm tắt: Nhân quả là một khái niệm quan trọng trong đạo Phật, mà người Việt thường thảo luận và áp dụng vào cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, để hiểu đúng ý nghĩa của nhân quả, không phải ai cũng thấu hiểu. Phật giáo đã ảnh hưởng sâu rộng đến văn hóa và tư tưởng của người Việt Nam. Vì vậy, triết lý nhân quả không chỉ đơn thuần là giáo điều tâm linh mà còn có giá trị nhận thức và thực tiễn, đóng vai trò quan trọng trong xây dựng một xã hội hạnh phúc và bền vững.
1. Quan niệm của Phật giáo về nhân quả
Phật giáo coi quan hệ nhân quả như một khái niệm cơ bản. Giữa nhân và quả có quan hệ chặt chẽ với nhau, khiến cho không có nhân nào lại không có quả và ngược lại. Phật giáo cho rằng, mọi sự vật trong thế giới đều dựa vào nhân quả để sinh tồn. Nguyên nhân dẫn đến khổ của con người bắt đầu từ ái dục, vô minh, tham, sân, si, dục vọng, và nghiệp xấu. Theo luật nhân quả, nghiệp báo luân hồi không thoát ra được. Để thoát khổ, Phật giáo chỉ ra phương pháp diệt khổ là thực hành Tam học (giới, định, tuệ). Phật giáo cho rằng, con người sinh ra có khả năng thành Phật.
2. Quan niệm của một số nhà Thiền học Việt Nam về nhân quả
Các thiền sư Việt Nam như Tuệ Trung Thượng Sỹ đã có những đóng góp tích cực cho triết học Phật giáo. Tuệ Trung cho rằng, giữa nhân và quả có quan hệ chặt chẽ với nhau. Mê vọng nổi dậy thì ba đường nổi dậy, chân thông suốt thì năm mắt đều thông suốt. Mọi hành động của con người đều bắt đầu từ tâm, do đó, nhận thức đúng để hình thành kế hoạch hành động quyết định quan trọng. Quan niệm này đã được triết học Mác đề cập đến. Mê vọng là nguyên nhân trực tiếp còn quả là lẫn lộn thật, giả, đúng, sai. Người tu hành nếu lấy tâm vọng làm tâm chân thì sinh ra phân biệt không và có, mê và ngộ. Giữa sắc và không, mê và ngộ cũng có quan hệ chặt chẽ với nhau, cái này làm tiền đề cho cái kia, cứ như vậy nhân lên không ngừng.
3. Kết luận
Luật nhân quả không chỉ là một khái niệm tâm linh, mà còn có giá trị nhận thức và thực tiễn trong xây dựng một xã hội hạnh phúc. Phật giáo đã và đang đóng góp tích cực trong cuộc cách mạng xã hội. Tuy nhiên, không tránh khỏi những cá nhân phản đạo. Vì vậy, không nên đánh giá thấp vai trò của Phật giáo đối với dân tộc. Quan niệm nhân quả giúp con người nhận thức và hiểu sâu về mối quan hệ giữa tâm và hành động, giữa con người và tự nhiên. Nó còn giúp chúng ta thực hiện những hành động tích cực để xây dựng một thế giới hòa bình và bền vững.
