Câu chuyện về Lũy Thầy không chỉ là câu chuyện về một hệ thống thành lũy vững chắc, mà còn là câu chuyện về trí tuệ quân sự, lòng kiên cường và ý chí bảo vệ non sông của cha ông ta. Nằm trên mảnh đất Quảng Bình đầy nắng gió, Lũy Thầy đã chứng kiến bao cuộc bể dâu, bao thăng trầm của lịch sử dân tộc. Hệ thống phòng thủ này đã góp phần quan trọng trong việc giữ vững cơ đồ của các chúa Nguyễn, đặt nền móng cho sự phát triển và thịnh vượng của miền Nam.
Đào Duy Từ và Sự Ra Đời Của Lũy Thầy
Đầu thế kỷ XVII, cuộc chiến Trịnh – Nguyễn phân tranh khốc liệt. Trong bối cảnh đầy biến động này, Đào Duy Từ, một nhà chiến lược quân sự tài ba, đã dâng kế sách xây dựng hệ thống phòng thủ kiên cố cho chúa Nguyễn. Năm Tân Hợi (1631), công trình Lũy Thầy chính thức được khởi công xây dựng tại Đồng Hới, Quảng Bình. Dựa vào địa thế hiểm trở, Lũy Thầy trải dài từ núi Đầu Mâu đến cửa sông Nhật Lệ, uốn lượn như hình cầu vồng, dài khoảng 10 dặm, cao 12 thước, bề mặt rộng rãi đủ cho quân lính di chuyển. Cứ 40 thước lại có một pháo đài với súng thần công án ngữ, tạo thành một hệ thống phòng thủ vững chắc. Sông Gianh (Linh Giang) trở thành ranh giới tự nhiên, phân chia Đàng Trong và Đàng Ngoài. Công lao to lớn của Đào Duy Từ được ghi nhận và tưởng nhớ, ông được truy tặng danh hiệu Trụ Quốc Kim Tử Vinh Lộc Đại Phu Lộc Khê Hầu. Đến năm Minh Mạng thứ 12 (1841), Lũy Thầy được sắc phong “Định Bắc Trường Thành” và Đào Duy Từ được truy phong là Khai Quốc Công Thần.
Hình ảnh minh họa Lũy Thầy
Hệ Thống Phòng Thủ Liên Hoàn
Lũy Thầy không chỉ là một bức tường thành đơn lẻ mà là cả một hệ thống phòng thủ liên hoàn, bao gồm nhiều lũy nhỏ được xây dựng bổ sung qua các thời kỳ.
Lũy Trường Dục
Lũy Trường Dục, dài khoảng 10km, men theo hữu ngạn sông Rào Đá (Long Đại) đến ngã ba sông Nhật Lệ, qua các làng Xuân Dục, Cổ Hiền, Trường Dục, Quảng Xá. Được đắp bằng đất sét, cao 3m, chân lũy rộng 6m, bên trong có doanh trại, công sự và kho lương thực.
Lũy Đầu Mâu và Lũy Trấn Ninh
Lũy Đầu Mâu, cách Lũy Trường Dục gần 20km về phía Bắc, được xây dựng kiên cố hơn với chiều cao gấp đôi, khoảng 6m. Phía ngoài đóng cọc lim, phía trong đóng cọc tre, đổ đất thành 5 tầng cấp. Cứ 12-20m lại có một pháo đài, xen kẽ súng thần công và súng phóng đá. Lũy này dài khoảng 12km, chạy từ động Ông Hồi đến cầu Dài ở phía Nam Đồng Hới. Lũy Trấn Ninh nối tiếp Lũy Đầu Mâu, vòng qua phía Tây thành Đồng Hới, bảo vệ làng Đồng Phú, qua Hải Thành ra cửa sông Nhật Lệ, bên ngoài có hào sâu bao quanh. Lũy Đầu Mâu và Lũy Nhật Lệ hợp lại tạo thành Lũy Động Hải (Đồng Hới) hay Trấn Ninh, tận dụng các bãi lầy và kinh rạch để tăng cường khả năng phòng thủ.
Quảng Bình Quan – Chứng Nhân Lịch Sử
Trên chiều dài 17km từ Đầu Mâu đến Nhật Lệ, Lũy Động Hải có 3 cửa, trong đó có cửa vào dinh Quảng Bình, nay là Quảng Bình Quan, vẫn hiên ngang bên Quốc lộ 1A, như một chứng nhân lịch sử hàng trăm năm.
Sức Mạnh Của Lũy Thầy Trong Chiến Tranh Trịnh – Nguyễn
Hệ thống Lũy Thầy đã chứng minh sức mạnh của mình qua nhiều cuộc chiến. Năm 1633, quân Trịnh bị chặn đứng tại cửa sông Nhật Lệ. Năm 1648, cuộc tấn công vào Lũy Trường Dục cũng thất bại. Đặc biệt, trận chiến năm 1672 đã thể hiện rõ sự lợi hại của hệ thống phòng thủ này, buộc quân Trịnh phải rút lui, chấm dứt gần 50 năm giao tranh và mở ra một thế kỷ hòa hoãn. Lũy Thầy, với hệ thống thành lũy đất đơn giản nhưng hiệu quả, kết hợp với địa thế thiên nhiên, đã chặn đứng nhiều đợt tấn công của quân Trịnh, góp phần quan trọng trong việc bảo vệ lãnh thổ Đàng Trong.
Lũy Thầy Ngày Nay
Ngày nay, dấu tích Lũy Thầy chỉ còn lại một số đoạn thành thấp, gò đất cao và những câu chuyện được lưu truyền trong dân gian. Tuy nhiên, Lũy Thầy vẫn sống mãi trong ký ức của người dân Quảng Bình, là biểu tượng cho trí tuệ và lòng dũng cảm của cha ông. Lũy Thầy đã được công nhận là Di tích quốc gia, ghi dấu ấn trong lịch sử quân sự Việt Nam. Hình ảnh Lũy Thầy còn được nhắc đến trong bài hát “Bình Trị Thiên khói lửa”, gợi nhớ về một thời kỳ lịch sử hào hùng.
Kết Luận
Lũy Thầy, công trình phòng thủ kiên cố, là minh chứng cho sự sáng tạo và tài năng quân sự của người Việt xưa. Không chỉ là một hệ thống thành lũy, Lũy Thầy còn là biểu tượng cho ý chí kiên cường, tinh thần bất khuất của dân tộc trong việc bảo vệ Tổ quốc. Dù thời gian có trôi qua, những giá trị lịch sử và văn hóa của Lũy Thầy vẫn mãi được trân trọng và gìn giữ.
