Cuối năm 1972, khi những nỗ lực ngoại giao hứa hẹn một thỏa thuận hòa bình cho Việt Nam, nước Mỹ dường như thở phào nhẹ nhõm. Thế nhưng, ở Massillon, một thị trấn nhỏ yên bình thuộc bang Ohio, những vết sẹo của chiến tranh vẫn còn hằn sâu, âm thầm nhắc nhở về cái giá phải trả cho những cuộc xung đột. Phóng sự ảnh của John Olson và Bill Ray trên tạp chí Life số ra ngày 10/11/1972 đã ghi lại chân thực bức tranh xã hội Massillon thời điểm ấy, nơi những hy vọng hòa bình đan xen với nỗi đau mất mát, và cả những hoài nghi về ý nghĩa của cuộc chiến.
Sáu năm đã trôi qua kể từ khi Massillon nhận tin tử trận đầu tiên từ Việt Nam. Thời gian tưởng chừng đủ để hàn gắn vết thương, nhưng với nhiều gia đình, nỗi đau mất con, mất anh, mất em vẫn hiện hữu như một vết dao cứa. Những người con trai Massillon ngày nào còn tung tăng trên những con phố nhỏ, giờ đây yên nghỉ nơi đất khách quê người.
Hai ngôi mộ, hai anh em Lawrence và Roy Porter, là minh chứng cho sự tàn khốc của chiến tranh.
Massillon, với 32.000 dân, phần lớn là công nhân trong các nhà máy thép, dường như đã quen với những thử thách. Họ lao động, xây dựng cuộc sống, vun vén cho gia đình. Nhưng chiến tranh Việt Nam, kéo dài và ngày càng leo thang, đã phủ bóng đen lên thị trấn. Sự lạc quan của những năm đầu thập niên 60 dần nhường chỗ cho sự hoài nghi về lý do Mỹ can dự vào cuộc chiến.
Giờ đây, khi hòa bình sắp đến, thay vì hân hoan, người dân Massillon lại mang tâm trạng trầm lắng. Họ nhẹ nhõm vì cuộc chiến sắp kết thúc, nhưng đồng thời, cũng hoài nghi về những gì nước Mỹ đã đạt được. Chiến tranh đã cướp đi sinh mạng của 13 người con Massillon, để lại những khoảng trống không gì bù đắp nổi trong lòng gia đình, người thân.
Nỗi đau của người cha mất con – Robert Wuertz bên mộ con trai, nạn nhân đầu tiên của thị trấn trong chiến tranh Việt Nam.
Có những người lính trở về, mang theo những vết thương cả về thể xác lẫn tâm hồn. Rusty Grim, 25 tuổi, may mắn sống sót sau một trận pháo kích, nhưng phải mang trên mình di chứng của chiến tranh. Nhìn lại, Grim không khỏi bàng hoàng: “Trong bệnh xá, tôi nằm cùng hơn một trăm thương binh, chỉ ba người chúng tôi còn lành lặn”.
Mười cựu binh chiến tranh Việt Nam, cựu học sinh trung học Massillon, chụp ảnh lưu niệm. Nụ cười không thể che giấu những vết sẹo chiến tranh, cả thể xác lẫn tâm hồn.
Terry Tuersley, 24 tuổi, ngồi trên chiếc xe lăn, di chứng của một tai nạn trên chiến trường. Anh cảm thấy may mắn vì còn sống, nhưng đồng thời cũng day dứt: “Ngay từ đầu, chúng ta đã không nên có mặt ở đó.”
Terry Tuersley – Một cựu binh khác mang thương tích suốt đời từ Việt Nam. Dù may mắn sống sót, anh vẫn không khỏi tự hỏi về ý nghĩa của cuộc chiến.
Thế hệ trẻ Massillon lớn lên trong những năm tháng chiến tranh, dù không trực tiếp cầm súng chiến đấu, nhưng tâm hồn họ cũng in hằn nỗi ám ảnh. “Có lẽ rồi sớm muộn cũng sẽ lại có một cuộc chiến khác nổ ra”, một nam sinh thổ lộ. “Khi nào tới lượt thì tới thôi.”
Hòa bình đã đến, nhưng với Massillon, nó không phải là sự kết thúc, mà là khởi đầu cho một hành trình dài hàn gắn vết thương. Những mất mát, đau thương, và cả những hoài nghi về ý nghĩa của chiến tranh sẽ còn ám ảnh người dân thị trấn này trong nhiều năm sau đó.
