Bài viết này tiếp nối chuỗi bài viết về đặc trưng văn hóa Việt, lần này chúng ta cùng tìm hiểu hai mảng màu độc đáo: Ẩm thực và trò chơi dân gian. Nếu như ẩm thực là bản hòa ca của hương vị phản ánh sự khéo léo, tinh tế của người phụ nữ Việt, thì trò chơi dân gian lại ẩn chứa trong đó tinh thần, tư tưởng và cả cách người Việt nhìn nhận thế giới.
1. Ẩm thực Việt – Giao thoa tinh hoa văn hóa
Ẩm thực Việt Nam từ lâu đã được biết đến với sự phong phú, đa dạng và mang đậm bản sắc dân tộc. Từ những món ăn dân dã đến những thực đơn cung đình cầu kỳ, tất cả đều toát lên sự tinh tế, hài hòa và đậm đà hương vị.
1.1. Đặc trưng của ẩm thực Việt
Theo sử gia Đào Duy Anh, trong cuốn “Việt Nam văn hóa sử cương”, ẩm thực Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc từ đời sống nông nghiệp và ngư nghiệp. Gạo và cá là hai nguyên liệu chủ đạo, kết hợp với rau củ, gia súc, gia cầm, tạo nên bức tranh ẩm thực đa dạng.
Tiến sĩ sử học Hán Nguyên Nguyễn Nhã đã đúc kết 9 đặc trưng của ẩm thực Việt:
- Tính hoà đồng: Ẩm thực Việt Nam là sự giao thoa của nhiều nền văn hóa, vùng miền, tạo nên sự đa dạng trong cách chế biến và hương vị.
- Tính ít mỡ: Ưu tiên các món ăn thanh đạm, ít dầu mỡ, tốt cho sức khỏe.
- Tính đậm đà hương vị: Sử dụng gia vị một cách tinh tế, tạo nên sự hài hòa trong hương vị.
- Tính tổng hoà nhiều chất, nhiều vị: Kết hợp nhiều loại nguyên liệu, gia vị trong cùng một món ăn.
- Tính ngon và lành: Chú trọng đến giá trị dinh dưỡng và lợi ích cho sức khỏe.
- Tính dùng đũa: Nét văn hóa đặc trưng của người Á Đông.
- Tính cộng đồng: Thường ăn uống theo nhóm, thể hiện tinh thần gắn kết cộng đồng.
- Tính hiếu khách: Văn hóa ẩm thực là nét đẹp trong ứng xử của người Việt.
- Tính dọn thành mâm: Thể hiện sự đầy đặn, thịnh soạn và văn hóa sum họp.
1.2. Ẩm thực – Góc nhìn văn hóa
Theo giáo sư Trần Ngọc Thêm, ẩm thực Việt Nam thể hiện sự hài hòa âm dương trong cả cách chế biến và thưởng thức. Từ việc lựa chọn nguyên liệu theo mùa, đến cách kết hợp gia vị, cách bày trí món ăn, đều thể hiện sự cân bằng, hài hòa.
Bên cạnh đó, tính cộng đồng trong văn hóa Việt cũng được phản ánh rõ nét qua ẩm thực. Nồi cơm, chén nước mắm là biểu tượng cho sự sum vầy, gắn kết. Như nhà nghiên cứu Trần Văn Đoàn đã nhận định, “ăn uống đã biến thành cái đạo sống, đạo cư xử, hay nói rõ hơn, đạo làm người Việt”.
2. Trò chơi dân gian – Nét đẹp văn hóa
Trò chơi dân gian là kho tàng văn hóa tinh thần phong phú, đa dạng, thể hiện đời sống tinh thần, phong tục tập quán và cả những quan niệm nhân sinh của người Việt.
2.1. Phân loại trò chơi dân gian
Trò chơi dân gian Việt Nam rất đa dạng, có thể phân loại dựa trên nhiều tiêu chí:
- Theo lứa tuổi: Trò chơi cho trẻ em thường là các trò chơi vận động, kết hợp với bài đồng dao, còn người lớn thường chơi các trò chơi mang tính trí tuệ.
- Theo tính chất: Có trò chơi mang tính tập thể, gắn với lễ hội, cũng có trò chơi mang tính cá nhân.
- Theo nguồn gốc: Có trò chơi do người Việt sáng tạo, gắn liền với đời sống thường nhật, cũng có trò chơi du nhập từ nước ngoài.
2.2. Ý nghĩa của trò chơi dân gian
Trò chơi dân gian không chỉ đơn thuần là hoạt động giải trí, mà còn mang nhiều ý nghĩa văn hóa sâu sắc:
- Phản ánh đời sống: Nhiều trò chơi mô phỏng hoạt động sản xuất, sinh hoạt của người dân.
- Gìn giữ nét đẹp văn hóa: Qua trò chơi, thế hệ sau được tiếp nối và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống.
- Rèn luyện kỹ năng: Trò chơi giúp người chơi rèn luyện sự khéo léo, nhanh nhạy, tư duy logic…
2.3. Một số trò chơi dân gian tiêu biểu
Cờ tướng: Du nhập từ Trung Quốc, là trò chơi trí tuệ đòi hỏi sự tính toán, tư duy chiến lược.
Tổ tôm: Có nguồn gốc từ Nhật Bản, yêu cầu người chơi ghi nhớ, phán đoán và có chút may mắn.
Cơm canh rau muống, Kim mộc thủy hỏa thổ: Là những trò chơi dân gian mang tính trí tuệ, đòi hỏi người chơi phải có khả năng quan sát, tính toán và dự đoán.
Ô ăn quan: Trò chơi dân gian phổ biến, thể hiện sự khéo léo, tính toán và tư duy chiến thuật. Điểm độc đáo là sự xuất hiện của “quân quan”, phản ánh ước muốn về một xã hội công bằng, nơi “dân” có thể trở thành “quan” dựa vào tài năng.
Kết luận
Ẩm thực và trò chơi dân gian là hai mảng màu không thể thiếu trong bức tranh văn hóa Việt Nam. Ẩm thực chinh phục người thưởng thức bằng sự hài hòa tinh tế trong hương vị, còn trò chơi dân gian lại ẩn chứa trong đó những giá trị văn hóa, tinh thần sâu sắc.
Việc tìm hiểu, gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống là trách nhiệm của mỗi người Việt Nam, để nét đẹp văn hóa mãi trường tồn cùng thời gian.
