Tượng thờ Ngô Thì Nhậm trong Điện thờ Tây Sơn Tam Kiệt (Bảo tàng Quang Trung, Bình Định)
Tượng thờ Ngô Thì Nhậm trong Điện thờ Tây Sơn Tam Kiệt (Bảo tàng Quang Trung, Bình Định)
Bài viết này không đi sâu vào con người tôn giáo, văn chương hay học vấn của Ngô Thì Nhậm, mà tập trung phân tích những góc khuất trong tư tưởng chính trị của ông, đặc biệt là những vấn đề gây tranh cãi trong suốt sự nghiệp của vị quan đại thần này.
Ngô Thì Nhậm: Từ Cậu Bé Mẫn Tiệp Đến Quan Đại Thần Dưới Ba Triều Đại
Sinh ra trong một gia đình danh giá ở làng Tả Thanh Oai, Hà Đông, Ngô Thì Nhậm từ nhỏ đã nổi tiếng thông minh, 5 tuổi đã biết tự đặt tên cho mình. 20 tuổi đỗ Tiến sĩ, ông được chúa Trịnh Sâm tin dùng, giao trọng trách dạy dỗ thế tử Trịnh Khải.
Vụ Án “Sát Tứ Phụ Nhi Thị Lang”: Nỗi Oan Ức Hay Tham Vọng Quyền Lực?
Năm 1780, triều đình nhà Trịnh dậy sóng bởi vụ án Trịnh Khải bị nghi ngờ âm mưu tạo phản. Ngô Thì Nhậm, khi đó là đốc đồng Kinh Bắc, bị cuốn vào vòng xoáy chính trị. Có ý kiến cho rằng chính ông là người tố cáo Trịnh Khải, gián tiếp gây ra cái chết của cha mình là Ngô Thì Sĩ và ba người khác, từ đó có câu nói “Sát tứ phụ nhi thị lang” ám chỉ ông.
Tuy nhiên, một số ý kiến khác, đặc biệt từ phía họ Ngô, lại cho rằng ông bị oan, thậm chí còn tìm cách minh oan cho Trịnh Khải. Sự thật về vai trò của Ngô Thì Nhậm trong vụ án này đến nay vẫn là một ẩn số.
Ba Bài Biểu “Suy Tôn” Nguyễn Huệ: Lòng Trung Thành Hay Sự Thực Dụng?
Sau khi Trịnh Khải giành lại ngôi chúa, Ngô Thì Nhậm phải ẩn cư lánh nạn. Cơ hội trở lại chính trường đến với ông khi Nguyễn Huệ ra Bắc diệt Vũ Văn Nhậm. Nhận thấy thời thế đã thay đổi, Ngô Thì Nhậm nhanh chóng đầu quân cho Tây Sơn và được trọng dụng.
Trong thời gian ngắn ngủi, ông đã ba lần dâng biểu “suy tôn” Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế. Hành động này bị nhiều người chỉ trích là “xoa bài làm lại”, “gió chiều nào theo chiều ấy”, thậm chí là ép buộc các quan lại khác phải làm theo. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng ông đã sớm nhìn ra tài năng và xu thế tất yếu của thời cuộc.
Bài Chiếu Lên Ngôi Của Vua Quang Trung: Bản Soạn Sẵn Và Tham Vọng Ẩn Giấu
Theo chính sử, vua Quang Trung lên ngôi hoàng đế sau khi nhận được tin quân Thanh sang xâm lược. Tuy nhiên, bản Chiếu Lên Ngôi được cho là do Ngô Thì Nhậm soạn thảo, lại cho thấy một sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ trước, với những chi tiết không phù hợp với tình hình cấp bách lúc bấy giờ. Điều này khiến nhiều người nghi ngờ về động cơ thực sự của Nguyễn Huệ khi lên ngôi.
Ngô Văn Sở, Phan Văn Lân Và Lê Quýnh: Những Nạn Nhân Của Lời Văn Xuyên Tạc?
Trong Hoàng Lê Nhất Thống Chí, Ngô Thì Nhậm dành nhiều lời lẽ miệt thị các tướng lĩnh Tây Sơn như Ngô Văn Sở, Phan Văn Lân, cho rằng họ là những kẻ bất tài, ngu dốt. Ông cũng không tiếc lời chỉ trích Lê Quýnh là kẻ hèn nhát, tham lam, vô dụng.
Tuy nhiên, khi đối chiếu với các nguồn sử liệu khác, chúng ta có thể thấy rõ sự bất công trong cách đánh giá của Ngô Thì Nhậm. Có ý kiến cho rằng chính sự ghen ghét, đố kỵ đã khiến ông cố tình hạ thấp những người khác để tự đề cao bản thân.
Ngoại Giao Tây Sơn – Thanh: Vai Trò Thực Sự Của Ngô Thì Nhậm?
Nhiều người ca ngợi Ngô Thì Nhậm là người có công lớn trong việc đàm phán, thiết lập hòa bình với nhà Thanh sau chiến thắng Kỷ Dậu. Tuy nhiên, khi phân tích kỹ lưỡng các sự kiện lịch sử, chúng ta có thể thấy rằng thành công của ngoại giao Tây Sơn đến từ nhiều yếu tố, bao gồm cả thất bại của quân Thanh trên chiến trường, sự thay đổi trong chiến lược của vua Càn Long, và nỗ lực của nhiều sứ thần khác.
Kết Luận
Ngô Thì Nhậm là một nhân vật lịch sử phức tạp, với nhiều góc khuất và tranh cãi. Ông vừa là một nhà nho uyên bác, một nhà ngoại giao tài năng, nhưng đồng thời cũng là người mang tham vọng quyền lực, sẵn sàng thay đổi để phù hợp với thời cuộc. Những đóng góp của ông cho lịch sử dân tộc là không thể phủ nhận, nhưng cũng cần được đánh giá một cách khách quan, đa chiều, tránh sự thần thánh hóa hay bôi nhọ.
