Bài viết này đưa chúng ta ngược dòng thời gian, tìm hiểu về cách thức sắp đặt thần chủ trong bảo khám ở gian giữa hai ngôi miếu quan trọng bậc nhất của triều Nguyễn là Hưng Miếu và Thế Miếu. Liệu cách bài trí hiện nay có tuân thủ đúng theo điển lễ xưa hay không?
Hưng Miếu và Thế Miếu: Nơi Thờ Tự Các Đời Vua Nguyễn
Hưng Miếu và Thế Miếu là hai ngôi miếu tọa lạc trong khu vực Đại Nội Huế, nơi thờ tự các vị vua triều Nguyễn. Hưng Miếu được xây dựng để thờ phụng cha mẹ của vua Gia Long, trong khi Thế Miếu là nơi thờ tự vua Gia Long cùng các vị hoàng hậu của ông. Bên trong mỗi miếu, gian giữa là nơi đặt bảo khám – tủ thờ được sơn son thếp vàng, dùng để đặt thần chủ của các vị vua và hoàng hậu.
Bảo khám, nơi đặt thần chủ các vị vua và hoàng hậu triều Nguyễn
Sự Thay Đổi Vị Trí và Cách Sắp Đặt Thần Chủ Qua Các Giai Đoạn Lịch Sử
Theo sử sách triều Nguyễn, cách sắp đặt thần chủ trong bảo khám ở Hưng Miếu và Thế Miếu đã có sự thay đổi qua các thời kỳ.
Hưng Miếu: Từ Hoàng Khảo Miếu Đến Hưng Tổ Miếu
- Năm 1804 (Giáp Tý): Miếu Hoàng Khảo được xây dựng xong, thần chủ Hiếu Khang Hoàng đế (cha vua Gia Long) được rước về thờ tại đây.
- Năm 1811 (Tân Mùi): Sau khi Hoàng thái hậu (mẹ vua Gia Long) qua đời, thần chủ của bà được rước về thờ tại miếu Hoàng Khảo. Theo ghi chép, thần chủ Hiếu Khang Hoàng đế được đặt quay mặt về hướng Nam, trong khi thần chủ Hoàng thái hậu quay về hướng Đông. Cách sắp đặt này tương tự như ở Thái Miếu, nơi thờ tự các vị vua triều Nguyễn trước đó.
- Năm 1821 (Tân Tỵ): Miếu Hoàng Khảo được dời về phía Bắc và đổi tên thành Hưng Tổ Miếu (gọi tắt là Hưng Miếu) để nhường chỗ cho việc xây dựng Thế Tổ Miếu.
Thế Miếu: Nơi An Vị Thần Chủ Vua Gia Long và Các Hoàng Hậu
- Năm 1822 (Nhâm Ngọ): Thế Miếu được hoàn thành, vua Minh Mạng cho rước thần chủ của Thế Tổ Cao Hoàng đế (vua Gia Long) và Thừa Thiên Cao Hoàng hậu (mẹ vua Minh Mạng) về thờ tại đây. Thần chủ vua Gia Long được đặt ở vị trí trung tâm bảo khám, bên phải là thần chủ của Thừa Thiên Cao Hoàng hậu, cả hai đều quay mặt về hướng Nam.
- Năm 1848 (Mậu Thân): Sau khi Thuận Thiên Cao Hoàng hậu (mẹ vua Tự Đức) qua đời, triều đình bàn luận về việc thờ phụng bà tại Thế Miếu. Dựa theo điển lễ, thần chủ Thuận Thiên Cao Hoàng hậu được đặt bên trái thần chủ vua Gia Long, hơi lui về phía Đông và quay mặt về hướng Tây.
Bài trí các bài vị trong miếu thờ triều Nguyễn
Điển Lễ Xưa và Thực Tế Hiện Nay: Sự Khác Biệt Đáng Lưu Tâm
Qua những ghi chép lịch sử, có thể thấy cách sắp đặt thần chủ trong bảo khám ở Hưng Miếu và Thế Miếu mang nhiều ý nghĩa về tôn ti trật tự, thể hiện sự phân biệt tôn nghiêm giữa ngôi vị hoàng đế và hoàng hậu. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy cách bài trí đã có sự khác biệt.
Tại Hưng Miếu, thay vì quay mặt về hướng Đông như trước đây, thần chủ Hiếu Khang Hoàng hậu hiện nay lại quay mặt về hướng Nam giống với thần chủ Hiếu Khang Hoàng đế. Còn tại Thế Miếu, cả ba thần chủ của vua Gia Long và hai vị hoàng hậu đều được đặt quay mặt về hướng Nam.
Sự khác biệt này cho thấy việc bài trí thần chủ trong bảo khám có thể đã bị thay đổi trong quá trình lịch sử, hoặc do thiếu sót trong công tác bảo tồn và phục dựng di tích. Việc điều chỉnh lại vị trí thần chủ theo đúng điển lễ xưa là điều cần thiết để bảo tồn giá trị lịch sử và văn hóa của hai di tích quan trọng này.
Tài liệu tham khảo:
- Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục, Nxb Giáo dục.
- Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam liệt truyện, Nxb Thuận Hóa.
- Nội các triều Nguyễn, Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, Nxb Thuận Hóa.
