Cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19, giai đoạn đầy biến động của lịch sử Việt Nam, triều Nguyễn đã thiết lập một hệ thống hành chính và quân sự phức tạp để quản lý đất đai mới giành lại từ tay Tây Sơn. Trong đó, hai chức quan Lưu thủ và Lưu trấn tại dinh Bình Khang (tương đương Khánh Hòa ngày nay) thường gây nhầm lẫn. Bài viết này sẽ làm rõ sự khác biệt giữa hai chức vụ này, đồng thời làm sáng tỏ những hiểu lầm về nhân vật Võ Tánh và Nguyễn Văn Tánh, hai vị tướng tài của Nguyễn Vương Phúc Ánh.
Nội dung bài viết
Bối cảnh lịch sử lúc bấy giờ là cuộc chiến giữa Nguyễn Ánh và nhà Tây Sơn đang diễn ra quyết liệt. Việc củng cố quyền lực trên vùng đất mới chiếm được là vô cùng quan trọng, đòi hỏi một hệ thống quản lý chặt chẽ cả về hành chính lẫn quân sự. Chính vì vậy, sự phân biệt rạch ròi giữa Lưu thủ và Lưu trấn là điều cần thiết.
Lưu thủ và Lưu trấn: Hai Vai Trò Khác Biệt
Dinh Bình Khang, vùng đất giàu tiềm năng chiến lược, được triều Nguyễn đặc biệt chú trọng. Tại đây, hai chức quan Lưu thủ và Lưu trấn được thiết lập với hai nhiệm vụ riêng biệt:
-
Lưu thủ: Đứng đầu công đường, cơ quan hành chính của dinh, chịu trách nhiệm quản lý dân sự, thuế khóa, kiện tụng. Lưu thủ là quan văn, thường do các quan chức giàu kinh nghiệm đảm nhiệm. Bộ ba Lưu thủ, Cai bạ và Ký lục tạo thành trụ cột của công đường.
-
Lưu trấn: Chịu trách nhiệm quân sự, trấn giữ thành Diên Khánh, bảo vệ vùng đất khỏi sự xâm lấn của quân Tây Sơn. Lưu trấn là quan võ, thường do các tướng lĩnh tài ba đảm nhận.
Sự phân công này thể hiện rõ ràng tầm nhìn chiến lược của Nguyễn Ánh: vừa củng cố hành chính, ổn định cuộc sống người dân, vừa đảm bảo an ninh quốc phòng.
Lăng mộ Nguyễn Thoan (Suyền) – Lưu thủ đầu tiên của dinh Bình Khang (Khánh Hòa) và phu nhân Lê Thị. Phiên âm cặp câu đối ở cổng lăng miếu: “Tá trung hưng, chiến tích nhung công vạn cổ tiêu Vọng Các/Chế trọng khổn, ân uy đức hóa nhất thời thanh thế chấn Bình Khang”
Võ Tánh và Nguyễn Văn Tánh: Hai Tướng Lĩnh Xuất Chúng
Một số tài liệu đã nhầm lẫn giữa hai nhân vật Võ Tánh và Nguyễn Văn Tánh, thậm chí cho rằng Võ Tánh được đổi họ thành Nguyễn Văn Tánh. Tuy nhiên, theo Đại Nam Thực Lục và Đại Nam Liệt Truyện, đây là hai nhân vật hoàn toàn khác nhau, đều là những tướng lĩnh trung thành và tài giỏi của Nguyễn Ánh.
-
Võ Tánh: Quê ở Biên Hòa, nổi tiếng với lòng dũng cảm và trung nghĩa. Ông từng trấn giữ thành Diên Khánh và sau đó tuẫn tiết tại thành Bình Định năm 1801.
-
Nguyễn Văn Tánh: Cũng quê ở Biên Hòa, từng giữ chức Lưu thủ Bình Thuận và sau đó là Lưu trấn, rồi Án trấn thành Diên Khánh. Ông mất năm 1805 khi đang tại nhiệm.
Không ảnh toàn bộ thành Diên Khánh
Việc nhầm lẫn hai nhân vật này cho thấy tầm quan trọng của việc nghiên cứu kỹ lưỡng các nguồn sử liệu, tránh đưa ra những thông tin sai lệch, gây hiểu nhầm cho người đọc.
Biến đổi Chức Quan Qua Các Giai Đoạn
Qua thời gian, chức danh Lưu trấn tại thành Diên Khánh cũng có những thay đổi. Năm 1802, Nguyễn Văn Tánh được bổ nhiệm làm Án trấn, thay thế cho chức danh Lưu trấn trước đó. Tuy nhiên, đến năm 1807, chức Án trấn lại bị bãi bỏ, Bình Thuận được sáp nhập vào trấn Gia Định, Bình Hòa thuộc về trấn Qui Nhơn. Việc thay đổi này phản ánh sự điều chỉnh trong chiến lược quản lý của triều Nguyễn sau khi đã thống nhất đất nước.
Sơ đồ Diên Khánh đại đồn (thành Diên Khánh)
Bài Học Lịch Sử
Câu chuyện về Lưu thủ, Lưu trấn tại dinh Bình Khang không chỉ đơn thuần là việc phân biệt hai chức quan. Nó còn cho thấy sự nỗ lực của triều Nguyễn trong việc xây dựng và củng cố bộ máy hành chính, quân sự, ổn định đất nước sau một thời kỳ dài chiến tranh loạn lạc. Sự biến đổi của các chức quan cũng phản ánh sự linh hoạt trong chính sách quản lý của triều đình, phù hợp với tình hình thực tế của đất nước.
Không ảnh mặt phía nam thành Diên Khánh
Việc nghiên cứu và tìm hiểu về lịch sử không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ mà còn rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu cho hiện tại và tương lai. Sự chính xác trong việc sử dụng và phân tích các nguồn sử liệu là yếu tố then chốt để đảm bảo tính khách quan và khoa học của nghiên cứu lịch sử.
Đông môn (cửa Đông) thành Diên Khánh vào thập niên 40 của thế kỷ XX
Tài liệu tham khảo:
- Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục, Nxb Giáo dục.
- Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam liệt truyện, Nxb Thuận Hóa.
- Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam nhất thống chí, Nxb Thuận Hóa.
- Một nhóm tác giả, Quê hương Ninh Hòa.
