Bài viết của PGS.TS Lê Thu Yến và Ths. Đàm Anh Thư
Trong dòng chảy văn hóa dân tộc, văn học trung đại Việt Nam nổi bật với những trang viết đượm màu sắc tâm linh. Từ những truyền thuyết xa xưa về các vị thần, thánh, đến những câu chuyện kỳ bí về phép thuật, bói toán, phong thủy… tất cả tạo nên một thế giới huyền ảo, phản ánh rõ nét đời sống tinh thần của người Việt xưa. Bài viết này, dựa trên những công trình nghiên cứu văn học trung đại đồ sộ, sẽ đưa bạn đọc ngược dòng thời gian, khám phá thế giới tâm linh đầy bí ẩn và lôi cuốn ấy.
Niềm tin vào thế giới siêu nhiên
Người Việt từ ngàn đời nay vẫn luôn tin vào sự tồn tại của một thế giới siêu nhiên, nơi ngự trị của thần linh, thánh thần và những thế lực vô hình. Niềm tin ấy ăn sâu vào tiềm thức, chi phối đời sống văn hóa, tín ngưỡng và được thể hiện rõ nét qua văn học trung đại. Từ Lĩnh Nam chích quái, Việt điện u linh đến Truyền kỳ mạn lục, Thánh Tông di thảo, đâu đâu cũng thấy thấp thoáng bóng dáng của thế giới siêu nhiên với đủ loại yêu ma, quỷ quái, thần tiên, cùng những câu chuyện li kì về phép thuật, bói toán, phong thủy…
Phép thuật – Biểu hiện quyền năng của thần linh
Trong quan niệm của người xưa, thần linh sở hữu quyền năng tối thượng, vượt xa tầm với của con người. Phép thuật, bởi thế, thường được miêu tả như một minh chứng cho sức mạnh siêu phàm ấy.
Văn học trung đại ghi chép lại rất nhiều loại phép thuật, từ di chuyển thần tốc giữa các vùng không gian khác nhau như Lạc Long Quân cưỡi rồng, Thủy Tinh hô mưa gọi gió; đến khả năng trừ yêu, trị bệnh của các vị thần, thiền sư như Quan Âm đại sĩ chữa bệnh mù, Minh Không trừ yêu bằng gậy thiền…
Đặc biệt, phép biến hóa hiện lên với muôn hình vạn trạng, khi thì là vượn tinh, cáo tinh tham gia tranh luận với Hồ Quý Ly trong Đà Giang dạ ẩm ký, lúc lại là nàng Liễu, nàng Đào trong Tây viên kỳ ngộ ký hóa thành hoa sau khi thác. Nổi bật hơn cả là hình ảnh con người hóa hổ xuất hiện trong cả Việt điện u linh, Nam Ông mộng lục và Tang thương ngẫu lục, ẩn chứa những thông điệp văn hóa đầy bí ẩn.
Không chỉ dừng lại ở đó, thần linh còn ban tặng cho con người những bảo vật linh thiêng, mang trong mình quyền năng siêu nhiên như móng rồng của Triệu Việt Vương, sừng tê của An Dương Vương…
Bói toán – Giải mã bí ẩn số mệnh
Tin vào sự sắp đặt của số phận, người xưa coi bói toán là phương thức hữu hiệu để giải mã những bí ẩn về quá khứ, hiện tại và tương lai. Từ việc chọn ngày lành tháng tốt, xem bệnh, đoán vận mệnh cho đến việc dự đoán kết quả thi cử, chiến trận… bói toán len lỏi vào từng ngóc ngách của đời sống.
Văn học trung đại ghi nhận rất nhiều hình thức bói toán, từ bói Kinh Dịch, xem mai rùa, cỏ thi, bấm độn đến bói chữ, bói thơ… Mỗi hình thức đều có những nguyên tắc riêng, nhưng tựu chung lại đều dựa trên nguyên lý âm dương ngũ hành.
Bên cạnh những thầy bói, thầy phù thủy, tiên nhân giáng thế… văn học trung đại cũng không thiếu những ghi chép về những kẻ mượn danh bói toán để lừa bịp, trục lợi. Tuy nhiên, dù phê phán những hành vi lợi dụng bói toán, các tác giả vẫn thể hiện niềm tin vào khả năng tiên tri, dự đoán của thuật bói toán nói chung.
Phong thủy – Nơi giao thoa giữa trời và đất
Phong thủy, với những nguyên lý về hướng gió, dòng nước, ảnh hưởng đến phúc họa của con người, là một yếu tố quan trọng trong văn học trung đại. Người xưa tin rằng, một dương trạch tốt sẽ mang đến may mắn cho gia chủ, còn âm trạch được lựa chọn kỹ lưỡng sẽ giúp con cháu đời sau hưởng phúc phần.
Văn học trung đại dành nhiều sự quan tâm cho âm trạch, với những câu chuyện ly kì về việc tìm kiếm, bảo vệ và cả phá hoại long mạch. Nổi bật là hình ảnh các thầy địa lý tài ba, với khả năng nhìn thấu đất trời, tìm ra những huyệt đạo linh thiêng, mang đến phú quý, thịnh vượng cho gia tộc, dòng họ.
Kết luận
Thế giới tâm linh trong văn học trung đại Việt Nam là một thế giới huyền ảo, kì bí, phản ánh sinh động đời sống văn hóa, tín ngưỡng của người Việt xưa. Dù cho khoa học ngày càng phát triển, những câu chuyện về phép thuật, bói toán, phong thủy… vẫn còn nguyên sức hấp dẫn với thế hệ độc giả ngày nay. Bởi lẽ, ẩn chứa bên trong những yếu tố tâm linh ấy là những giá trị nhân văn sâu sắc, là khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp, hạnh phúc của con người.
Tài liệu tham khảo:
- Lĩnh Nam chích quái
- Việt điện u linh
- Nam Ông mộng lục
- Thánh Tông di thảo
- Thiền Uyển tập anh
- Tang thương ngẫu lục
- Hoàng Lê nhất thống chí
- Công dư tiệp ký
- Truyền kỳ mạn lục
- Truyền kỳ tân phả
- Hoàng Việt hưng long chí
- Bạc tâm truyền kính lục
- Nguyễn Đăng Duy, Văn hóa Việt Nam đỉnh cao Đại Việt, NXB Hà Nội, 2004.
- Nguyễn Thừa Hỷ, Lịch sử văn hóa Việt Nam truyền thống giản yếu, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001.
- Mai Thanh Hải, Tìm hiểu tín ngưỡng truyền thống Việt Nam, NXB Văn hóa Thông tin, 2004.
- Hồ Liên, Đôi điều về cái thiêng và văn hóa, NXB Văn hóa dân tộc, Trung tâm văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, 2002.
- Trần Ngọc Lân, Những chuyện về thế giới tâm linh, NXB Văn hóa Thông tin, 2006.
