Năm 1802, sau bao năm binh biến, Nguyễn Ánh lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiệu Gia Long, mở ra triều đại nhà Nguyễn. Giữa bối cảnh đất nước vừa thống nhất, việc ổn định tình hình và xây dựng bộ máy cai trị là ưu tiên hàng đầu. Trong chính sách quản lý địa phương, Gia Long đã thể hiện sự linh hoạt và uyển chuyển, đặc biệt là đối với trấn Thuận Thành, vùng đất mang nhiều nét đặc thù về văn hóa và dân tộc. Bài viết này sẽ phân tích địa vị đặc biệt của Trấn Thuận Thành dưới thời Gia Long, từ đó làm nổi bật chính sách khéo léo của vị vua này trong việc dung hòa giữa quyền lực trung ương và sự tự trị của địa phương.
Nội dung bài viết
Hình ảnh minh họa vua Gia Long.
Bối cảnh hình thành Trấn Thuận Thành và chính sách phân quyền của Gia Long
Trấn Thuận Thành, vùng đất tương đương với Ninh Thuận và Bình Thuận ngày nay, là nơi cư trú của nhiều tộc người như Chăm, Raglai, Churu… Được thành lập năm 1697 dưới thời chúa Nguyễn, Trấn Thuận Thành tồn tại như một thực thể bán tự trị, đứng đầu là Thuận Thành Vương do chúa Nguyễn phong. Sự tồn tại song song nhưng độc lập này với phủ Bình Thuận, khu vực định cư của người Việt, đã tạo nên bức tranh đa sắc tộc cho vùng đất này.
Gia Long kế thừa chính sách phân quyền từ thời chúa Nguyễn. Ông chia đất nước thành ba khu vực chính trị: Bắc Thành, trực tiếp quản lý bởi triều đình trung ương, và Gia Định Thành. Cả Bắc Thành và Gia Định Thành đều do các Tổng trấn nắm giữ quyền lực rộng lớn về hành chính, quân sự và tư pháp. Chính sách này thể hiện sự linh hoạt trong việc quản lý các vùng đất có tính đặc thù cao, vừa mới trải qua chiến tranh và mang đậm dấu ấn địa phương.
Trấn Thuận Thành, với đặc điểm dân cư đa dạng và truyền thống tự trị, cũng được Gia Long áp dụng chính sách tương tự. Ông quyết định duy trì sự tồn tại của trấn và trao quyền cai quản cho Nguyễn Văn Chấn, một người Chăm đã có công phò tá nhà Nguyễn trong cuộc chiến chống Tây Sơn.
Đặc quyền của Trấn Thuận Thành dưới thời Gia Long
Nguyễn Văn Chấn, với chức danh Chưởng cơ Chánh trấn, được trao quyền lực tương đương một vị Tổng trấn, thể hiện rõ sự tín nhiệm của Gia Long. Ông có toàn quyền quản lý hành chính, kinh tế, quân sự, tư pháp và bổ nhiệm quan lại trong trấn.
Trên bình diện ngoại giao, mặc dù không được chính thức công nhận là “thuộc quốc”, Nguyễn Văn Chấn được hưởng những đặc quyền mang tính biểu tượng, như được ngồi ngang hàng với các vua chúa nước ngoài trong các nghi lễ tại triều đình Huế. Điều này cho thấy Gia Long xem Trấn Thuận Thành như một phiên quốc, một thực thể chính trị đặc biệt trong vương quốc.
Về thuế khóa, Trấn Thuận Thành cũng được hưởng chế độ riêng. Người dân chỉ phải nộp thuế cho Chánh trấn, sau đó Chánh trấn sẽ nộp cống phẩm cho triều đình theo định kỳ, tương tự như quan hệ giữa các quốc gia. Chế độ thuế này khác biệt với hệ thống thuế của người Việt, cho thấy sự tôn trọng của Gia Long đối với truyền thống và đặc thù của địa phương.
Sự ổn định và phồn vinh của Trấn Thuận Thành (1802-1820)
Dưới sự cai trị của Nguyễn Văn Chấn và chính sách ưu đãi của Gia Long, Trấn Thuận Thành bước vào giai đoạn ổn định và phát triển. Nguyễn Văn Chấn tỏ ra là một nhà lãnh đạo tài ba, vừa trung thành với triều đình, vừa quan tâm đến đời sống của người dân. Ông chú trọng khôi phục kinh tế, duy trì an ninh trật tự và bảo tồn văn hóa truyền thống của các tộc người.
Người dân Trấn Thuận Thành chủ yếu sống bằng nông nghiệp, nổi tiếng với nghề trồng lúa nước và khai thác lâm sản, đặc biệt là trầm hương và kỳ nam. Việc khai thác trầm hương, một ngành kinh tế quan trọng, được quản lý bởi chính quyền địa phương, góp phần đáng kể vào nguồn thu của trấn.
Các tư liệu lịch sử cho thấy đời sống của người dân trong giai đoạn này khá sung túc và yên bình. Họ được miễn thuế thân và chỉ phải thực hiện nghĩa vụ lao dịch nhẹ nhàng. Sự ổn định chính trị và kinh tế đã tạo điều kiện cho văn hóa và phong tục tập quán của các tộc người được bảo tồn và phát triển.
Kết luận
Trấn Thuận Thành dưới thời Gia Long là một ví dụ điển hình cho chính sách linh hoạt và khéo léo của vị vua này trong việc quản lý các vùng đất đa sắc tộc. Bằng cách trao cho địa phương quyền tự trị nhất định, Gia Long vừa đảm bảo được sự thống nhất của đất nước, vừa tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế, xã hội và bảo tồn văn hóa của các tộc người. Chính sách này không chỉ mang lại sự ổn định cho Trấn Thuận Thành trong giai đoạn đầu triều Nguyễn, mà còn để lại những bài học quý giá cho việc quản lý đất nước trong bối cảnh đa dạng về văn hóa và dân tộc.
Tài liệu tham khảo
- Quốc Sử Quán triều Nguyễn (2002), Đại Nam Thực Lục, tập 1, Nxb. Giáo dục, Hà Nội.
- Quốc Sử Quán triều Nguyễn (2006), Đại Nam Liệt Truyện, tập 2: chính biên – sơ tập, Nxb. Thuận Hóa, Huế.
- Po Dharma (2012), Vương quốc Champa: lịch sử 33 năm cuối cùng, IOC – Champa, San Jose.
- Sakaya (2013), Tiếp cận một số vấn đề văn hóa Champa, Nxb. Tri thức, Hà Nội.
- Tạ Chí Đại Trường (2012), Lịch sử nội chiến ở Việt Nam (1771 – 1808), Nxb. Tri thức, Hà Nội.
