Bài thơ “Á Tế Á Ca” như một tiếng sét ngang trời vang lên giữa những năm tháng u tối của dân tộc, thức tỉnh hồn thiêng sông núi. Lâu nay, tác giả bài thơ vẫn là một ẩn số, được người đời truyền tụng với nhiều giả thiết khác nhau, từ Nguyễn Thiện Thuật, Nguyễn Thượng Hiền, Dương Bá Trạc, cho đến Phan Bội Châu. Tuy nhiên, bằng những phân tích sắc sảo, bài viết dưới đây sẽ làm sáng tỏ chủ nhân đích thực của “Á Tế Á Ca” chính là chí sĩ ái quốc Tăng Bạt Hổ.
Hình ảnh đường phố Hà Nội những năm đầu thế kỷ XX, thời điểm bài thơ ra đời
Hành Trình Truy Tìm Tác Giả “Á Tế Á Ca”
Bài thơ “Á Tế Á Ca” với những câu thơ đầy khí phách: “Non sông thẹn với nước nhà/ Vua là tượng gỗ, dân là thân trâu!”, đã trở thành lời hiệu triệu, khơi dậy lòng yêu nước của biết bao thế hệ người Việt. Vậy mà, tác giả bài thơ lại là một ẩn số, khiến giới nghiên cứu văn học phải hao tâm tổn sức đi tìm lời giải.
Từ những năm 50 của thế kỷ XX, giới nghiên cứu đã bắt đầu đặt ra câu hỏi về tác giả “Á Tế Á Ca”. Nguyễn Hiến Lê, trong cuốn “Đông Kinh Nghĩa Thục” (1956) cho rằng bài thơ có thể là của một giáo sư trong trường, hoặc của cụ Sào Nam (Phan Bội Châu), hoặc Nguyễn Thiện Thuật, thậm chí là của Nguyễn Thượng Hiền. Nhà nghiên cứu Thái Bạch, trong “Thơ văn quốc cấm thời Pháp thuộc” (1960) lại khẳng định tác giả chính là Tăng Bạt Hổ. Giả thiết này được củng cố thêm bởi nhiều tài liệu sau này.
Bằng Chứng Khẳng Định Tăng Bạt Hổ Là Tác Giả “Á Tế Á Ca”
Giả thiết Phan Bội Châu là tác giả bài thơ, được nhiều người đồng tình, đặc biệt là sau khi bản “Nam Hải bô thần ca” (một tên gọi khác của “Á Tế Á Ca”) được Vũ Văn Sạch phát hiện vào năm 1997. Tuy nhiên, phân tích kỹ nội dung “Á Tế Á Ca” và đối chiếu với cuộc đời, sự nghiệp của Tăng Bạt Hổ, chúng ta có thể khẳng định, chính ông mới là tác giả đích thực của bài thơ.
Thứ nhất, hình tượng tác giả trong “Á Tế Á Ca” là một người “thân phiêu bạt”, từng trải qua nhiều năm tháng ở Thượng Hải, Hoành Tân, tham gia quân đội Nhật Bản đánh Nga. Những chi tiết này hoàn toàn trùng khớp với tiểu sử của Tăng Bạt Hổ.
Thứ hai, chữ “thân già” trong bài thơ cũng phù hợp với tuổi tác của Tăng Bạt Hổ hơn. Lúc bấy giờ, ông đã gần 50 tuổi, trong khi Phan Bội Châu chỉ mới ngoài 30.
Cuối cùng, chi tiết “bô thần” (bề tôi trốn tránh) trong tên gọi “Nam Hải bô thần ca” cũng là một minh chứng đắt giá. Tăng Bạt Hổ, do tham gia phong trào Cần Vương, bị triều đình truy nã, nên phải trốn ra nước ngoài, lưu lạc sang tận Trung Quốc, Nhật Bản.
Có thể nói, những chi tiết đắt giá về thân thế, hoàn cảnh của tác giả trong “Á Tế Á Ca” chính là bức chân dung tự họa của nhà chí sĩ yêu nước Tăng Bạt Hổ.
Giá Trị Vượt Thời Gian Của “Á Tế Á Ca”
“Á Tế Á Ca” ra đời, như một lời kêu gọi thống thiết, lay thức hồn thiêng sông núi, khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường của dân tộc. Bài thơ đã vượt qua thử thách của thời gian, trở thành một trong những tác phẩm kinh điển của văn học Việt Nam.
“Á Tế Á Ca” không chỉ là tiếng lòng của riêng Tăng Bạt Hổ, mà còn là nỗi lòng chung của những người con đất Việt trước vận mệnh ngàn cân treo sợi tóc của dân tộc. Bài thơ đã góp phần thổi bùng ngọn lửa yêu nước, cổ vũ phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc.
Sự thật về tác giả “Á Tế Á Ca” đã được sáng tỏ. Tăng Bạt Hổ, người chí sĩ ái quốc, xứng đáng được vinh danh là tác giả của áng văn chương hào hùng, lay động triệu con tim.
Tài Liệu Tham Khảo:
- Nguyễn Hiến Lê, Đông Kinh Nghĩa Thục, Lá Bối xuất bản, Sài Gòn, 1968
- Thái Bạch, Thơ văn quốc cấm thời thuộc Pháp, Khái Trí tái bản, Sài gòn, 1968
- Vũ Văn Sạch, Vũ Thị Minh Hương, Philippe Papin biên soạn, Văn thơ Đông Kinh Nghĩa thục, NXB.Văn hoá, Hà Nội, 1997
- Phan Bội Châu, Phan Bội Châu toàn tập, tập 6, Chương Thâu và những người khác biên soạn, NXB.Thuận Hoá, 1990.
- Đặng Đoàn Bằng, Việt Nam nghĩa liệt sử, Tôn Quang Phiệt dịch, in trong Tổng tập văn học Việt Nam tập 22, NXB.KHXH, HN, 1996.
