Giữa thập niên 50 và 60, bán đảo Đông Dương chìm trong căng thẳng của Chiến tranh Lạnh. Tại trung tâm của vòng xoáy lịch sử ấy, số phận của Campuchia, Việt Nam Cộng hòa và các cường quốc đan xen vào nhau một cách phức tạp. Trong bối cảnh đó, hai âm mưu đảo chính và ám sát nhắm vào Quốc trưởng Norodom Sihanouk của Campuchia đã hé lộ bộ mặt tàn nhẫn của quyền lực và bi kịch của những con người bị cuốn vào guồng quay của nó.
Mật ước Siem Reap và Ván bài Dap Choun
Năm 1958, mối quan hệ giữa Việt Nam Cộng hòa và Campuchia bắt đầu rạn nứt. Quốc trưởng Sihanouk, dù từng có thời gian thân thiết với chính quyền Sài Gòn, đã chuyển hướng sang chính sách trung lập và xích lại gần khối Cộng sản. Sự thay đổi này khiến Ngô Đình Diệm và Ngô Đình Nhu lo ngại, bởi một Campuchia trung lập sẽ là con đường tiếp tế cho lực lượng cộng sản miền Nam Việt Nam.
Nhân vật trung tâm của âm mưu lật đổ Sihanouk là Tướng Dap Choun, một quân phiệt đầy tham vọng nắm giữ quyền lực lớn tại miền Tây Campuchia. Dap Choun bất mãn với đường lối chính trị của Sihanouk và ngầm liên kết với Ngô Đình Nhu thông qua Đặc sứ Ngô Trọng Hiếu, em trai của Ngô Đình Diệm.
Tướng Dap Choun. Ảnh: Cambodia News English
Một kế hoạch táo bạo được vạch ra: Dap Choun, với sự hậu thuẫn của chính quyền Sài Gòn, sẽ phát động đảo chính, lật đổ Sihanouk và thiết lập một chính quyền thân Việt Nam Cộng hòa tại Phnom Penh. Để thực hiện âm mưu, Dap Choun yêu cầu một khoản tiền khổng lồ là 100kg vàng – một minh chứng cho lòng tham vô đáy của ông ta. Phó Tổng thống Ngô Đình Thơ, người nắm giữ kinh tế, đã bí mật rút số vàng này từ ngân khố quốc gia.
Ông Ngô Trọng Hiếu năm 1963. Ảnh số VA066644, Rufus Phillips Collection, Vietnam Center and Sam Johnson Vietnam Archive, Texas Tech University
Ngày hành động được ấn định, quân đội Việt Nam Cộng hòa sẵn sàng tiến về biên giới Campuchia để hỗ trợ Dap Choun. Tuy nhiên, kế hoạch hoàn hảo bỗng chốc đổ bể. Tin tức về âm mưu đảo chính bị rò rỉ, đến tai Đại sứ Pháp tại Campuchia. Ngay lập tức, Đại sứ Pháp đã bí mật thông báo cho Sihanouk.
Vào một đêm tháng 1/1959, lực lượng trung thành với Sihanouk bất ngờ tấn công Siem Reap, bắt sống Dap Choun cùng tang vật là số vàng khổng lồ và hai chuyên viên vô tuyến điện của Việt Nam Cộng hòa. Dap Choun bị xử tử, hai chuyên viên bị kết án tử hình sau khi dũng cảm hô vang “Việt Nam muôn năm” trước khi bị hành quyết. Âm mưu đảo chính thất bại thảm hại.
Chiếc vali chết chóc và Cơn thịnh nộ của Sihanouk
Vụ Dap Choun là một thất bại ê chề của anh em Diệm – Nhu. Tuy nhiên, tham vọng loại bỏ Sihanouk vẫn âm ỉ cháy trong lòng họ. Năm 1961, một âm mưu ám sát man rợ hơn được vạch ra, nhắm trực tiếp vào sinh mạng của vị Quốc trưởng Campuchia.
Lần này, mục tiêu của Sài Gòn không chỉ là loại bỏ Sihanouk mà còn là gài bẫy Mỹ, đẩy Mỹ vào thế đối đầu trực tiếp với Campuchia. Kế hoạch được thực hiện một cách tinh vi và xảo quyệt.
Lợi dụng mối quan hệ của một kỹ sư Mỹ với Hoàng gia Campuchia, tình báo Việt Nam Cộng hòa đã cài một quả bom hẹn giờ tinh vi vào một chiếc vali sang trọng, ngụy trang thành quà tặng của vị kỹ sư gửi cho Sihanouk.
Ông Ngô Đình Diệm. Ảnh: AP
Chiếc vali chết người, sau khi vượt qua được vòng kiểm tra an ninh, đã được chuyển đến tận tay viên Giám đốc Nghi lễ Hoàng gia Campuchia. Vị giám đốc, tưởng đó là món quà của người bạn cũ, đã vô tình mang nó vào cung điện.
Vào thời khắc định mệnh, khi Sihanouk và Hoàng thái hậu đang tiếp đón phái đoàn sinh viên Trung Quốc, quả bom phát nổ, cướp đi sinh mạng của viên Giám đốc Nghi lễ và gây chấn động cả thủ đô Phnom Penh. Sihanouk may mắn thoát chết trong gang tấc.
Âm mưu ám sát thất bại, nhưng nó đã đạt được mục đích thứ hai của Sài Gòn: dư luận Campuchia và quốc tế đồng loạt lên án Mỹ đứng sau vụ việc. Mối quan hệ Mỹ – Campuchia trở nên căng thẳng, tạo điều kiện cho ảnh hưởng của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngày càng gia tăng tại Campuchia.
Bài học từ lịch sử
Hai âm mưu lật đổ và ám sát Sihanouk là minh chứng rõ nét cho sự tàn nhẫn, bất chấp thủ đoạn của chính quyền Ngô Đình Diệm trong việc theo đuổi tham vọng quyền lực. Nó cũng là bài học đắt giá về sự nguy hiểm của việc sử dụng mưu mô, thủ đoạn và bạo lực trong chính trị.
Lịch sử đã chứng minh, những âm mưu đen tối, dù được che đậy tinh vi đến đâu, rồi cũng sẽ bị phơi bày. Và những kẻ gieo gió, rốt cuộc sẽ phải gặt bão.
