Đoạn mở đầu:
Cuối năm 1945, trong bối cảnh Thế chiến thứ hai bước vào giai đoạn cuối, tình hình Đông Dương dậy sóng với những biến động chính trị dữ dội. Trong khi quân Nhật đối mặt áp lực từ phe Đồng minh và các phong trào kháng chiến, chính phủ Trần Trọng Kim – chính phủ được Nhật Bản hậu thuẫn – phải chật vật đối phó với nhiều thách thức, đặc biệt là sự lớn mạnh của Việt Minh. Hồi ký của Masayuki Yokoyama, một nhà ngoại giao Nhật Bản từng giữ vai trò quan trọng tại Đông Dương trong thời kỳ này, đã hé lộ nhiều góc khuất về giai đoạn lịch sử đầy biến động này.
Ông Masayuki Yokoyama, tác giả cuốn hồi ký (Ảnh tư liệu)
Việt Minh trỗi dậy và nỗ lực trấn áp của quân đội Nhật
Nạn đói kinh hoàng năm 1944-1945 đã đẩy Bắc Kỳ vào cảnh hỗn loạn, tạo điều kiện cho Việt Minh mở rộng ảnh hưởng. Lợi dụng thời cơ Nhật đảo chính Pháp, Việt Minh đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, tranh thủ sự ủng hộ của nông dân, đồng thời tiến hành các hoạt động vũ trang chống Nhật. Trước tình hình đó, quân đội Nhật Bản, với mục tiêu duy trì trật tự, đã triển khai nhiều biện pháp trấn áp, trong đó có việc bắt giữ hàng loạt những người bị tình nghi là Việt Minh.
Lính Pháp bị Nhật bắt giữ ở Hà Nội trong cuộc đảo chính tháng 3/1945 – Ảnh: Thư viện Quốc gia Pháp
Quân Pháp rút về phía biên giới Trung Quốc sau cuộc đảo chính tháng 3/1945 – Ảnh: Thư viện Quốc gia Pháp
Người dân phá kho thóc Nhật năm 1945 – Ảnh: Võ An Ninh
Chính phủ Trần Trọng Kim và nỗ lực hòa giải
Lo ngại trước sự trỗi dậy của Việt Minh và những biện pháp cứng rắn của quân đội Nhật, chính phủ Trần Trọng Kim đã có những phản ứng nhằm xoa dịu tình hình. Nhận thấy việc bắt bớ bừa bãi có thể gây chia rẽ và đẩy người dân về phía Việt Minh, chính phủ đã trực tiếp đàm phán với giới chức quân sự Nhật Bản.
Hiến binh Nhật – Ảnh tư liệu
Tướng Tsuchihashi – Ảnh tư liệu
Thỏa thuận mong manh và những khó khăn của chính phủ Trần Trọng Kim
Kết quả của các cuộc đàm phán là một thỏa thuận mong manh: Hiến binh Nhật Bản hứa sẽ xem xét lại các vụ bắt giữ và tham khảo ý kiến của chính phủ Việt Nam trong các hoạt động trấn áp sau này. Tuy nhiên, chính phủ Trần Trọng Kim vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, đặc biệt là việc thiếu một lực lượng an ninh hùng mạnh để đối phó với Việt Minh và sự bất hợp tác từ các đảng phái chính trị khác.
Ông Trần Trọng Kim – Thủ tướng Đế quốc Việt Nam nhiệm kỳ 17/4/1945-23/8/1945 (Ảnh tư liệu)
Nhật Bản đầu hàng và sự sụp đổ của chính phủ Trần Trọng Kim
Trong khi tình hình trong nước rối ren, chính phủ Trần Trọng Kim và cả giới chức Nhật Bản tại Đông Dương dường như hoàn toàn bị bỏ ngỏ trước thông tin Nhật Bản chấp nhận đầu hàng Đồng Minh. Chỉ đến khi Nhật hoàng đọc tuyên bố đầu hàng trên đài phát thanh, sự thật mới được phơi bày. Sự kiện này đã đánh dấu sự kết thúc cho chính phủ Trần Trọng Kim, mở đường cho Việt Minh lên nắm quyền.
Bích chương của Pháp với nội dung kêu gọi người Pháp hãy cứu Đông Dương khỏi tay “quái vật Nhật Bản” (Ảnh tư liệu)
Truyền đơn của phe Đồng Minh rải tại Đông Dương thông báo Nhật đã đầu hàng (Ảnh tư liệu)
Tướng D. D. Gracey, Chỉ huy trưởng quân đội Đồng Minh tại Đông Dương, trao tăng Tướng Le Clerc, Chỉ huy quân đội Pháp tại Sài Gòn, một thanh kiếm đầu hàng của Nhật (Ảnh tư liệu)
Kết luận
Hồi ký của Masayuki Yokoyama đã phần nào cho thấy bức tranh về những ngày cuối cùng đầy biến động của chính phủ Trần Trọng Kim. Dù phải đối mặt với nhiều khó khăn, chính phủ này đã có những nỗ lực trong việc duy trì an ninh trật tự và hòa giải các lực lượng chính trị. Tuy nhiên, sự lớn mạnh của Việt Minh, cùng với việc Nhật Bản đầu hàng đã tạo nên một cục diện mới, kết thúc cho chính phủ thân Nhật và mở ra một chương mới cho lịch sử Việt Nam.
