Hình ảnh Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, vị anh hùng dân tộc lẫy lừng, gắn liền với áng văn “Hịch Tướng Sĩ” hào hùng, sục sôi khí thế chống giặc ngoại xâm đã in sâu vào tâm trí mỗi người dân Việt. Tuy nhiên, liệu nhan đề này có chính xác phản ánh bản gốc và tinh thần của tác phẩm hay không? Bài viết này sẽ đi sâu phân tích vấn đề này, dựa trên quy luật đặt tên tác phẩm văn học thời trung đại, nghiên cứu nguồn gốc văn bản và bối cảnh lịch sử nhà Trần.
Nội dung bài viết
Thời trung đại, văn học được chia thành văn học chức năng và văn học nghệ thuật. Tác phẩm của Trần Quốc Tuấn thuộc loại văn học chức năng hành chính. Nhan đề các tác phẩm loại này thường gồm hai phần: phần đầu chỉ chủ đề, phần sau chỉ thể loại. Ví dụ: Thiên đô chiếu, Bình Ngô đại cáo, Dụ thiên hạ hào kiệt chiếu. Áp dụng quy luật này vào “Hịch Tướng Sĩ”, ta thấy “tướng sĩ” không phải là một thể loại văn học. Điều này đặt ra nghi vấn về tính chính xác của nhan đề.
Tìm về cội nguồn nhan đề
Theo Đại Việt sử kí toàn thư, Trần Quốc Tuấn soạn Binh gia diệu lí yếu lược (hay Binh thư yếu lược) để truyền dạy cho các tì tướng và kèm theo đó là một bài hịch để khích lệ tinh thần. Năm 1825, trong Hoàng Việt văn tuyển, Bùi Huy Bích gọi tác phẩm là Dụ chư tì tướng hịch văn. Như vậy, nhan đề gốc không phải là Hịch Tướng Sĩ. Vậy tên gọi này xuất hiện từ khi nào? Trần Trọng Kim trong Việt Nam sử lược gọi là Hịch khuyên răn các tướng sĩ, lược bỏ chữ “tì”. Dương Quảng Hàm trong Việt Nam văn học sử yếu gọi là Hịch tướng sĩ văn. Đến năm 1962, nhan đề được rút gọn thành Hịch tướng sĩ và được sử dụng rộng rãi từ đó.
Bối cảnh lịch sử và tổ chức quân đội nhà Trần
Thời Trần, chế độ thái ấp cho phép các vương hầu có quân đội riêng. Hưng Đạo Vương, dù là Quốc công tiết chế, cũng chỉ điều động chứ không trực tiếp huấn luyện quân của các vương hầu. Vì vậy, việc gọi là Hịch Tướng Sĩ, như một lời hiệu triệu chung cho toàn quân, là không phù hợp với thực tế lịch sử. Trần Quốc Tuấn chỉ “dụ” (khuyên bảo, dạy dỗ) các “tì tướng” dưới quyền mình. Nhan đề Hịch Tướng Sĩ đã vô tình phủ nhận chế độ thái ấp, sự khiêm tốn của Hưng Đạo Vương và làm lu mờ tinh thần “dụ” đầy tình cảm, sự quan tâm, chăm sóc của ông đối với tướng sĩ dưới quyền.
Ý nghĩa của chữ “Dụ”
Chữ “dụ” trong Dụ chư tì tướng hịch văn mang hai ý nghĩa: khuyên răn, dạy bảo và dùng dẫn chứng làm luận cứ. Trong bài hịch, Trần Quốc Tuấn đã dùng nhiều điển tích lịch sử để khích lệ tinh thần tướng sĩ. Đồng thời, giọng văn chân thành, tha thiết, thể hiện tình cảm ruột thịt của ông đối với quân lính. Chính tinh thần “dụ” này là một phần quan trọng tạo nên sức mạnh của áng văn.
Kết luận
Việc sử dụng nhan đề Hịch Tướng Sĩ tuy ngắn gọn, dễ nhớ nhưng chưa hoàn toàn chính xác. Dụ chư tì tướng hịch văn mới là nhan đề phản ánh đúng tinh thần và bối cảnh lịch sử của tác phẩm. Nhan đề này không chỉ phù hợp với quy luật văn học trung đại, tổ chức nhà nước thời Trần mà còn làm nổi bật tư tưởng, tình cảm và nghệ thuật đặc sắc của áng văn bất hủ này. Việc tìm hiểu và sử dụng đúng nhan đề tác phẩm văn học trung đại là điều cần thiết để hiểu đúng giá trị lịch sử và văn học của nó.
