Nigeria, quốc gia đa sắc tộc với hơn 250 nhóm dân tộc, mang trong mình một lịch sử phức tạp về sự thống nhất và chia rẽ. Sự tồn tại của Nigeria ngày nay bắt nguồn từ năm 1914, khi Lord Frederick Lugard, người đại diện cho đế chế Anh, hợp nhất miền Bắc với đa số người Hausa-Fulani và miền Nam với hai nhóm dân tộc chính là Yoruba và Igbo. Sự hợp nhất này, tuy mang ý nghĩa hình thành một quốc gia, lại gieo mầm mống cho những xung đột sắc tộc và tôn giáo kéo dài sau này.
Di sản của Chủ nghĩa Thực dân: Hạt giống Bất hòa
Ngay từ đầu, sự hợp nhất đã vấp phải sự phản đối từ chính quyền các vùng bảo hộ, những người lo ngại về nguy cơ bất ổn tôn giáo và sắc tộc. Obafemi Awolowo, một chính khách và người theo chủ nghĩa dân tộc Nigeria, đã từng nhận định: “Nigeria không phải là một quốc gia. Không có người Nigeria.” Lời tuyên bố thẳng thắn này cho thấy sự khác biệt sâu sắc giữa các nhóm dân tộc trong lòng Nigeria.
Sự phân biệt đối xử của chính quyền thực dân Anh càng làm trầm trọng thêm những chia rẽ này. Miền Nam, nơi tập trung nguồn dầu mỏ dồi dào, được ưu tiên phát triển kinh tế và giáo dục hơn so với miền Bắc. Chính sách “chia để trị” của người Anh đã vô tình tạo ra một khoảng cách phát triển không đồng đều, dẫn đến sự bất mãn và căng thẳng giữa các khu vực.
Hình: Biểu tượng của sự hiện diện của Anh tại Nigeria: Lá cờ Nigeria thuộc Anh. Tem in hình Nữ hoàng ở miền Nam Nigeria (1901). Nữ hoàng Elizabeth II viếng thăm (1956). Jaja Wachuku, Chủ tịch Hạ viện Nigeria đầu tiên, 1959–60
Năm 1960, Nigeria giành được độc lập từ Anh. Tuy nhiên, di sản của chế độ thực dân vẫn còn đó. Giới lãnh đạo mới, vốn thiếu kinh nghiệm và bị chi phối bởi lợi ích cá nhân, đã không thể hàn gắn những rạn nứt sắc tộc và tôn giáo. Sự phân biệt đối xử và bất bình đẳng vẫn tiếp tục diễn ra, đẩy đất nước đến bờ vực của cuộc nội chiến.
Ngọn lửa Bùng cháy: Từ Thảm sát đến Ly khai
Năm 1966, những căng thẳng âm ỉ bấy lâu đã bùng phát thành bạo lực. Người Hausa ở miền Bắc tiến hành các cuộc thảm sát nhắm vào người Igbo, buộc hàng chục ngàn người phải chạy trốn về miền Đông. Sự kiện này, được biết đến với cái tên “cuộc chiến chống người Igbo”, là giọt nước tràn ly dẫn đến cuộc ly khai của Biafra.
Ngày 30/5/1967, Trung tá Odumegwu Ojukwu, với sự ủng hộ của các đại diện miền Đông, tuyên bố thành lập Cộng hòa Biafra, tách khỏi Nigeria. Ojukwu cho rằng chính phủ quân sự Nigeria không thể bảo vệ người Igbo và kêu gọi thành lập một quốc gia độc lập cho dân tộc của mình.
Biafra: Giấc mơ Độc lập và Nỗi đau Chia cắt
Cuộc chiến giành độc lập của Biafra nhanh chóng trở thành một cuộc nội chiến đẫm máu. Quân đội Nigeria, được trang bị vũ khí hiện đại từ Anh và Liên Xô, đã áp đảo lực lượng Biafra non trẻ. Biafra, bị phong tỏa và cô lập, rơi vào cảnh thiếu lương thực trầm trọng.
Hình ảnh những đứa trẻ Biafra gầy gò, bụng phình to vì đói đã gây chấn động thế giới. Ước tính có khoảng 2 đến 5 triệu người Biafra, chủ yếu là phụ nữ và trẻ em, đã chết vì đói trong suốt cuộc chiến. Cuộc nội chiến Nigeria trở thành một trong những thảm kịch nhân đạo kinh hoàng nhất thế kỷ 20.
Hình 1: Lãnh thổ Biafra – Giấc mơ độc lập ngắn ngủi
Sự tàn bạo của cuộc chiến đã gây ra làn sóng phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế. Các tổ chức nhân đạo quốc tế như Hội Chữ thập đỏ và Bác sĩ Không Biên giới đã nỗ lực để cung cấp viện trợ cho Biafra, bất chấp sự cản trở từ chính phủ Nigeria.
Hình 2: Bản đồ các bên ủng hộ hai phe trong cuộc nội chiến Nigeria
Ngày 15/1/1970, sau hơn hai năm chiến đấu, Biafra đầu hàng. Ojukwu buộc phải lưu vong sang Bờ Biển Ngà, kết thúc giấc mơ độc lập ngắn ngủi của Biafra. Nigeria được thống nhất, nhưng với một cái giá quá đắt: hàng triệu người chết, một đất nước bị tàn phá và những vết sẹo chiến tranh khó lành.
Hình 3: Odumegwu Ojukwu – Lãnh đạo Cộng hòa Biafra, người châm ngòi cho cuộc ly khai đầy bi kịch
Bài học từ Quá khứ: Hướng tới một Nigeria Thống nhất
Cuộc nội chiến Nigeria là một lời nhắc nhở đau lòng về hậu quả của chia rẽ và xung đột sắc tộc. Nó đặt ra câu hỏi về di sản của chủ nghĩa thực dân, trách nhiệm của giới lãnh đạo và cuộc đấu tranh cho bản sắc dân tộc.
Mặc dù cuộc chiến đã kết thúc, những căng thẳng sắc tộc và tôn giáo vẫn tiếp tục âm ỉ trong lòng Nigeria. Bài học từ quá khứ cho thấy rằng, chỉ có sự thấu hiểu, khoan dung và công bằng xã hội mới có thể hàn gắn những chia rẽ lịch sử và đưa Nigeria đến một tương lai hòa bình và thịnh vượng.
