Năm 1966, bóng ma chiến tranh Việt Nam phủ lên nước Mỹ, đẩy những vụ việc như ám sát Tổng thống Kennedy hay cuộc săn lùng điệp viên Liên Xô trong CIA vào quên lãng. Tuy nhiên, ít ai biết rằng mầm mống của cuộc chiến này đã được gieo từ năm 1954, khi Tổng thống Eisenhower quyết định can thiệp vào Việt Nam, thay thế Pháp trở thành thế lực mới. Đến thời Kennedy, Lầu Năm Góc đã “thúc đẩy tiến tới một cuộc chiến tranh lớn hơn”, theo lời William Corson, một nhân chứng trực tiếp của những biến động thời kỳ này.
Nội dung bài viết
Mở đầu Cuộc Chiến Ngầm
Corson, người từng có thời gian công tác tại Việt Nam và Lào, đã quen biết Kennedy từ khi ông còn là Thượng nghị sĩ. Năm 1962, Corson được triệu hồi về Washington để báo cáo tình hình cho Tổng thống. Kennedy, đã mất niềm tin vào CIA và quân đội, muốn biết sự thật về những gì đang diễn ra ở Việt Nam. Corson, với vị trí đặc biệt của mình, đã hé lộ một sự thật đáng lo ngại: một số sĩ quan Mỹ đang tích cực vận động cho một cuộc chiến tranh tại Việt Nam.
Tổng thống John F. Kennedy (phải) và em trai Robert F. Kennedy, Bộ trưởng Tư pháp, tháng 5/1963. Nguồn: Getty Images.
William R. Corson, Trung tá Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ, sĩ quan tình báo đặc nhiệm CIA. Nguồn ảnh: Khám Phá Lịch Sử.
Lucien Conein và Chiến dịch Tái Định Cư
Câu chuyện bắt đầu với Lucien Conein, cựu binh OSS từng hoạt động tại Đông Dương trong Thế chiến II. Năm 1954, sau Hiệp định Geneva, Conein được Edward Lansdale, chuyên gia chiến tranh tâm lý, đưa đến Việt Nam với nhiệm vụ thiết lập một chính phủ thân Mỹ. Họ chọn Ngô Đình Diệm, một người Công giáo, làm Thủ tướng, đồng thời thuyết phục Bảo Đại thoái vị để Diệm trở thành Tổng thống.
Nhận thấy Diệm khó lòng thắng cử trong cuộc tổng tuyển cử theo Hiệp định Geneva, CIA đã triển khai một chiến dịch tái định cư quy mô lớn. Họ chi 100 triệu USD để di chuyển gần một triệu người Việt, chủ yếu là người Công giáo, từ miền Bắc vào miền Nam. Conein, với tài năng chiến tranh tâm lý của mình, đã sử dụng cả những tin đồn mê tín dị đoan để thúc đẩy cuộc di cư này.
Cuộc di cư năm 1954: Hành trình đầy biến động của hàng triệu người Việt. Nguồn ảnh: LIFE.
Tuy nhiên, chiến dịch này cũng vô tình mang theo hàng ngàn điệp viên cộng sản vào miền Nam, một sai lầm chiến lược nghiêm trọng của CIA. Bên cạnh đó, việc cài cắm điệp viên và vũ khí ở lại miền Bắc cũng nhanh chóng bị phát hiện.
Từ Ủng Hộ đến Lật Đổ
Ban đầu, Diệm được Mỹ ủng hộ như một lá chắn chống lại chủ nghĩa cộng sản. Tuy nhiên, sự cứng rắn và chính sách đàn áp Phật giáo của ông, cùng với ảnh hưởng của em trai Ngô Đình Nhu và vợ ông ta, đã khiến Mỹ thay đổi quan điểm. Các cuộc biểu tình và tự thiêu của các nhà sư Phật giáo đã gây chấn động dư luận quốc tế, tạo áp lực lên chính quyền Kennedy.
Biểu tình chống chính quyền Diệm – Nhu, một sự kiện chấn động dư luận quốc tế. Nguồn ảnh: Khám Phá Lịch Sử.
Hình ảnh Hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu phản đối chính sách đàn áp Phật giáo của chính quyền Diệm – Nhu, gây chấn động thế giới năm 1963. Nguồn ảnh: Bettmann/CORBIS.
Âm Mưu Đảo Chính và Cái Chết Bí Ẩn
Quyết định lật đổ Diệm được đưa ra, với kế hoạch ban đầu là đưa ông và Nhu sang Đài Loan an toàn. Conein, người từng gắn bó với Diệm, được giao nhiệm vụ thuyết phục ông hợp tác. Tuy nhiên, vào ngày 1/11/1963, trong quá trình di chuyển ra sân bay, Diệm và Nhu đã bị ám sát. Conein khẳng định đây không phải là một phần của kế hoạch, và Kennedy đã vô cùng phẫn nộ khi biết tin.
Tổng thống Ngô Đình Diệm trong chuyến thăm San Francisco năm 1957. Nguồn ảnh: AP.
Trung tá CIA Lucien Conein (đứng sau) cùng các tướng lĩnh VNCH liên quan tới vụ đảo chính lật đổ Diệm, Đà Lạt, tháng 9/1964. Ảnh: Flickr manhhai
Vậy ai đứng sau vụ ám sát này? Corson, theo lệnh Kennedy, đã điều tra và kết luận rằng Averell Harriman, Đại sứ lưu động của Tổng thống, là người chịu trách nhiệm. Angleton, Trưởng phòng phản gián CIA, cũng nghi ngờ Harriman là điệp viên của Liên Xô và tin rằng vụ ám sát nhằm gây bất ổn cho chính sách của Mỹ tại Việt Nam.
Tổng thống John F. Kennedy (phải) và Trợ lý Ngoại trưởng phụ trách các vấn đề Viễn Đông W. Averell Harriman tại Nhà Trắng, tháng 10/1963. Nguồn: Abbie Rowe/JFK Presidential Library and Museum
Kết Luận: Bài Học Cay Đắng
Cái chết của Diệm và Nhu đã mở ra một giai đoạn hỗn loạn mới cho miền Nam Việt Nam và đẩy Mỹ sâu hơn vào cuộc chiến tranh dai dẳng. Sự can thiệp của CIA, những toan tính chính trị và những quyết định sai lầm đã tạo nên một bi kịch lịch sử, để lại những bài học cay đắng về hậu quả của sự can thiệp vào công việc nội bộ của một quốc gia khác. Vụ việc này cũng đặt ra câu hỏi về trách nhiệm và đạo đức trong chính trị quốc tế, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của hòa bình và tự quyết của các dân tộc.
