Bản tuyên ngôn độc lập thứ hai của dân tộc Việt Nam, Bình Ngô đại cáo, không chỉ là áng văn chính luận xuất sắc mà còn là bản anh hùng ca bất hủ, ngợi ca chiến thắng vĩ đại của nghĩa quân Lam Sơn trước quân Minh xâm lược. Tác phẩm ra đời sau khi cuộc kháng chiến chống Minh kết thúc thắng lợi, đánh dấu mốc son chói lọi trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Bài cáo mang đậm dấu ấn Nguyễn Trãi, một bậc kỳ tài về văn chương và mưu lược.
Khẳng định chủ quyền và chính nghĩa
Ngay từ những dòng đầu tiên, Nguyễn Trãi đã khẳng định nền độc lập tự chủ của Đại Việt, một quốc gia có “nền văn hiến đã lâu”, “núi sông bờ cõi đã chia”, “phong tục Bắc Nam cũng khác”. Ông nêu rõ sự khác biệt về văn hóa, địa lý và phong tục giữa Đại Việt và Trung Hoa, nhấn mạnh vào truyền thống đấu tranh bảo vệ độc lập của dân tộc ta qua các triều đại Triệu, Đinh, Lý, Trần. Việc nhắc lại những chiến thắng oanh liệt trước các thế lực xâm lược phương Bắc như “Cửa Hàm Tử bắt sống Toa Đô”, “Sông Bạch Đằng giết tươi Ô Mã” càng khẳng định thêm quyết tâm bảo vệ chủ quyền của Đại Việt.
Tội ác của giặc Minh và sự vùng lên của nghĩa quân Lam Sơn
Nguyễn Trãi vạch trần tội ác tày trời của giặc Minh, từ việc chúng “nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn”, “vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ” đến việc bóc lột nhân dân ta đến tận xương tủy: “Người bị ép xuống biển dòng lưng mò ngọc”, “Kẻ bị đem vào núi đãi cát tìm vàng”. Những hành động tàn bạo này đã chà đạp lên nhân nghĩa, đẩy nhân dân vào cảnh lầm than, khốn cùng. Chính sự tàn bạo của giặc Minh đã khơi dậy ngọn lửa căm hờn, thôi thúc Nguyễn Trãi và nghĩa quân Lam Sơn đứng lên “dấy nghĩa” ở núi Lam Sơn, thề “không đội trời chung” với kẻ thù.
Hành trình gian khổ và ý chí kiên cường
Nguyễn Trãi đã khắc họa chân thực những khó khăn mà nghĩa quân Lam Sơn phải đối mặt trong những ngày đầu khởi nghĩa. “Tuấn kiệt như sao buổi sớm, nhân tài như lá mùa thu”, việc thiếu người tài đức phò tá, sự gian khổ thiếu thốn trăm bề đã thử thách ý chí chiến đấu của nghĩa quân. Tuy nhiên, bằng tài thao lược và lòng yêu nước nồng nàn, Nguyễn Trãi đã khắc phục muôn vàn khó khăn, tập hợp sức mạnh toàn dân, tạo nên sức mạnh “nhân dân bốn cõi một nhà”, “tướng sĩ một lòng phụ tử”.
Chiến thắng lẫy lừng và khát vọng hòa bình
Với chiến lược “lấy yếu chống mạnh”, “lấy ít địch nhiều”, nghĩa quân Lam Sơn đã liên tiếp giành được những chiến thắng vang dội tại Chi Lăng, Mã Yên, buộc quân Minh phải đầu hàng. Tuy nhiên, sau khi chiến thắng, Nguyễn Trãi không hề tỏ ra kiêu ngạo mà thể hiện khát vọng hòa bình, “thể lòng trời ta mở đường hiếu sinh”, tha chết cho hàng vạn quân giặc. Đây là minh chứng cho lòng nhân đạo cao cả của người anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi.
Ý nghĩa lịch sử và giá trị trường tồn
Bình Ngô đại cáo không chỉ là bản tuyên ngôn độc lập, mà còn là tác phẩm văn học có giá trị nghệ thuật cao. Lối hành văn biền ngẫu hùng hồn, giọng điệu khi thì sục sôi căm phẫn, khi thì hào sảng ngợi ca, khi lại trầm lắng suy tư, đã tạo nên sức lay động mạnh mẽ trong lòng người đọc. Bài cáo khẳng định nền độc lập tự chủ của Đại Việt, đồng thời ca ngợi tinh thần quật cường, ý chí bất khuất của dân tộc Việt Nam. Tinh thần ấy vẫn còn nguyên giá trị trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước ngày nay.
Tài liệu tham khảo
- Nguyễn Trãi toàn tập, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
