Chào bạn, mình muốn chia sẻ với bạn về một hiện tượng tín ngưỡng đặc biệt trong đời sống của dân tộc Mường. Điều này không phải là một lời khuyên tin hay không tin mà chỉ là việc ghi nhận sự tồn tại của bùa yêu trong đời sống của họ.
Mo Gia Truyền
Cảnh thầy mo Bùi Văn Minh thực hiện yểm bùa yêu là một hình ảnh đáng chú ý. Ông ta là một nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực tập quán và tín ngưỡng của xã Văn Sơn, huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình. Trên khắp vùng đất Mường, câu chuyện về bùa yêu vẫn còn đan cài sâu trong cuộc sống hiện đại.
Thầy mo Bùi Văn Minh
Thầy mo được tôn trọng là nhờ vào sự có đức và có tài của mình. Khi gặp phải những sự cố không may, người dân thường đến nhờ thầy để giải quyết hoặc ít nhất là tìm kiếm sự an ủi tinh thần. Tuy nhiên, hiện nay có nhiều kẻ tự xưng là thầy mo, nhưng không phải ai cũng thật sự là thầy mo.
Thầy mo, gọi tắt là “cổ truyền”, thường thực hiện những nghi lễ theo lời cổ, hay còn gọi là mo Mường, mo vía, yểm bùa chính thức. Khoảng 20% là thầy mo truyền thống và phần còn lại là thầy mo đời mới. Trong huyện Lạc Sơn chỉ ước tính có vài chục thầy mo, còn trên cả tỉnh Hòa Bình thì số lượng không dưới hàng trăm.
Trước đây, thầy là thầy, đồng là đồng. Nhưng hiện nay, có nhiều người vừa làm thầy vừa tham gia hầu đồng, thậm chí kiêm luôn việc yểm bùa chú. Tiền bạc đã làm mất đi sự tôn trọng và truyền thống.
Xưa kia, nghề mo được truyền từ cha truyền con. Để kiểm tra xem ai có khả năng làm mo hay không, người ta thường thử bằng cách để một cái bừa đi qua một thung lũng hoặc một quả đồi rậm rạp. Người nào nóng tính, gặp trở ngại sẽ dùng dao để loại ngay. Chỉ những người hiền lành, điềm đạm và có trí nhớ tốt mới được truyền nghề. Trí nhớ tốt là vì người Mường không có sách, không có chữ, vì vậy tất cả phải thuộc lòng.
Mo Mường có khoảng 20 vạn câu. Có mo miêu tả cảnh vật, mo dạy con cháu, mo rút ra (rút ra hai thế giới sống và thế giới chết), mo đi lên trời, mo nhìn xem bên trong và bên ngoài, mo vía trẻ con, mo vía kéo si, mo khai trương nhà mới, mo cầu may mắn trong mùa… Đối với việc trở thành một thầy mo, tất cả mo đều quan trọng và phải nhớ hết.
Ông Bùi Văn Minh kể rằng từ khi 9 tuổi, ông đã thường nằm đầu gối trên đùi ông nội, một thầy mo, để nghe ông cùng với ba bốn thầy mo khác trong vùng nói chuyện. Việc học mo chính thức bắt đầu từ khi 14 tuổi. Mỗi khi ăn cơm xong, hai ông cháu ngồi lại để truyền nghề cho nhau.
Thầy Bùi Văn Minh và các loại bùa
Trong quá trình học, có những bài kiểm tra. Mỗi lần thầy làm một đoạn, sau đó để cháu làm một đoạn tiếp theo, và nếu cháu sai sót thì sẽ được nhắc nhở ngay lập tức. Sau 5-6 năm học, khi thầy Minh đã hơn 20 tuổi, ông nội của ông mất đi.
Lời nguyền của ông nội truyền lại cho ông Minh như sau: “Sinh ra không mặc áo rách, không đi bừa nà rộc, không ăn đầu gà, không ăn thịt chó, không mó đầu trâu, không ngủ nhà gái góa chồng.”
Tại sao ông nội lại truyền cho cháu mà không phải là con? Vì thời bao cấp đã cấm các hình thức tín ngưỡng. Ngay cả ông Minh cũng bị ủy ban xã gọi lên gọi xuống, không cho phép hành nghề mo. Hầu hết các nghệ nhân mo Mường thời bao cấp đều chia sẻ số phận buồn như vậy.
Bùa Yêu Là Hư Hay Thực?
Để hiểu sâu hơn về bùa yêu, mình đã trò chuyện với ông Bùi Văn Minh. Tôi hỏi ông về loại mo mà bùa yêu thuộc về. Ông Minh giải thích rằng “bùa” là bùa và “mo” là mo. Mo có thể truyền học cả ban ngày lẫn ban đêm, trong khi bùa chỉ truyền học vào buổi tối, và càng khuya càng hiệu quả.
Chính ông Minh đã học tới 300 loại bùa, trong đó có 10 loại bùa yêu. Khi có sự xung đột trong hôn nhân và sự sắp tan vỡ, một người sẽ tìm đến thầy để làm bùa yêu. Trong số khách hàng, 90% là phụ nữ ở độ tuổi từ 25-60. Tình huống chung thường là chồng đi cặp bồ hoặc uống rượu và trở về đánh đập vợ con, bỏ bê gia đình. 10% còn lại là nam giới đến xin bùa vì vợ đã đi làm xa và không muốn quay trở về nữa, hoặc do ngoại tình.
Nguyên tắc đầu tiên khi một khách hàng đến yêu cầu đặt bùa yêu là gì? Tôi hỏi ông Minh. Ông trả lời rằng: “Phải hỏi cẩn thận. Nếu gần thì không cần, nhưng nếu xa cần xem sổ hộ khẩu để xác minh liệu chị và anh có thật sự là vợ chồng hay chỉ là lừa dối thầy. Đặt nhầm như vậy sẽ gây hại cho người khác.”
Cận cảnh bùa
Đối tượng bị đặt bùa yêu phải được kêu tên trong lúc đọc thần chú. Ví dụ, nếu tên người là Nguyễn Văn A, thì phải đọc là Nguyễn Văn A chứ không được nhầm thành Nguyễn Văn B. Trong trường hợp bùa cầu may mắn, không cần chi tiết như vậy. Khoảng 10 người đến tìm thầy mo, có khoảng 3 người đặt bùa yêu, còn 7 người đặt bùa may mắn hoặc trừ ốm đau, tật bệnh.
Ông Minh chia sẻ rằng mỗi lần thực hiện đặt bùa, ông thường làm khoảng 5 loại bùa yêu. Nếu một loại không thành công, còn loại khác. Bùa yêu không phải là một loại thuốc gì đặc biệt, chỉ cần có gừng, ngải (khác với cây nghệ đen và cây cỏ ngải ở dưới đồng), muối trắng, nước lọc, thức ăn, thuốc hút…
Nếu người chồng đi xa không trở về nhà nữa, người vợ muốn đặt bùa yêu phải mang áo của chồng đến gặp thầy. Áo bất kỳ đều được, không quan trọng sạch hay bẩn, miễn là người đó đã mặc. Nếu không có áo, có thể dùng khăn, và nếu không có khăn, có thể lấy vài sợi tóc. Thậm chí nếu không có những thứ đó, thầy vẫn có thể sử dụng quạt để vẫy vùng vẫy vọng.
Nếu trường hợp xa cách Bac-Nam, thậm chí ở nước ngoài, liệu bùa có hiệu lực không? Đó là câu hỏi của tôi. Ông Minh khẳng định rằng: “Vẫn có hiệu lực. Tôi có thể đọc bùa qua điện thoại. Tôi sẽ gọi điện cho người muốn đặt bùa, yêu cầu họ đưa điện thoại gần một bát nước hoặc bát muối, sau đó đọc bùa từ xa để yểm. Nếu đem bát nước hoặc bát muối đó cho người khác ăn hoặc uống, hiệu lực vẫn có thể đạt được.”
Mỗi lần đặt bùa, ông phân chia làm khoảng 3-4 loại bùa yêu để đảm bảo một loại không thành công thì loại khác vẫn có thể. Bùa yêu không ảnh hưởng đến sức khỏe và trí óc của người bị áp dụng.
Tuy nhiên, mình cũng biết rằng có nhiều trường hợp mất 3-4 con trâu do bùa ngải và hầu đồng sai thầy, sai cốt. Có nghệ nhân mo phán mỗi khóa lễ cả chục triệu hoặc cả trăm triệu. Đó chỉ là những sai lầm mà người ta thường gặp phải.
Nguồn: Dương Đình Tường (Nông nghiệp VN)
