Tháng 11 năm 1989, thế giới chứng kiến một sự kiện lịch sử trọng đại: Bức tường Berlin sụp đổ, đánh dấu bước ngoặt quan trọng của Chiến tranh Lạnh và mở ra kỷ nguyên mới cho nước Đức cũng như toàn cầu. Tuy nhiên, 25 năm sau sự kiện này, nhiều câu chuyện, huyền thoại và cả những hiểu lầm vẫn còn tồn tại xung quanh biểu tượng của sự chia cắt này. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về Bức tường Berlin, tách bạch sự thật khỏi những quan niệm sai lầm phổ biến, từ đó rút ra những bài học lịch sử quý báu.
Hệ thống phòng thủ kiên cố, không chỉ là một bức tường
Đúng như tên gọi, Bức tường Berlin không đơn thuần chỉ là một bức tường gạch. Trên thực tế, nó là một hệ thống phòng thủ phức tạp, bao gồm hai bức tường song song cách nhau khoảng 146 mét. Khoảng trống giữa hai bức tường, được gọi là “vùng chết”, được canh gác nghiêm ngặt với chó nghiệp vụ, tháp canh, đèn pha, dây thép gai, chướng ngại vật chống xe và lính biên phòng được lệnh bắn bỏ bất kỳ ai cố gắng vượt qua.
Bức tường Berlin, biểu tượng của sự chia cắt nước Đức trong Chiến tranh Lạnh.
Hệ thống phòng thủ này không chỉ giới hạn ở Berlin mà còn trải dài 154km bao quanh Tây Berlin, ngăn cách thành phố này với Đông Berlin và vùng nông thôn Đông Đức. Thêm vào đó, một hàng rào dài 1.368km với hơn một triệu quả mìn được xây dựng dọc biên giới Đông – Tây Đức. Mục đích chính của hệ thống phòng thủ này không phải để ngăn chặn sự xâm nhập từ bên ngoài mà là để ngăn người dân Đông Đức đào tẩu sang Tây Đức.
Mặc dù được canh phòng cẩn mật, ước tính có hơn 5.000 người đã thành công vượt qua bức tường bằng nhiều cách khác nhau, từ việc trốn trong xe của người Tây Đức, dùng khinh khí cầu, đào hầm, bơi qua sông, đến việc liều lĩnh chạy thật nhanh qua vùng chết. Hàng trăm, thậm chí có thể lên đến hàng ngàn người đã thiệt mạng trong quá trình đào tẩu. Số liệu chính xác về những người đã bỏ mạng tại biên giới vẫn đang được các nhà nghiên cứu Đức tiếp tục điều tra.
Quyết định xây dựng đến từ Đông Đức, không phải Liên Xô
Mặc dù Liên Xô đã đóng cửa biên giới giữa Đông và Tây Đức vào năm 1952, việc xây dựng Bức tường Berlin không phải là một quyết định trực tiếp của Liên Xô mà xuất phát từ yêu cầu của lãnh đạo Đông Đức, Walter Ulbricht. Tây Berlin, một ốc đảo tự do và thịnh vượng nằm giữa Đông Đức, đã trở thành điểm đến hấp dẫn cho những người Đông Đức bất mãn với chế độ xã hội chủ nghĩa. Ulbricht lo ngại về làn sóng di cư này và muốn đóng cửa biên giới ở Berlin.
Ban đầu, Liên Xô phản đối ý tưởng này vì lo ngại sẽ gây ra phản ứng tiêu cực từ cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, trước làn sóng di cư ngày càng tăng, với hơn 1.000 người Đông Đức rời đi mỗi ngày qua Tây Berlin vào mùa hè năm 1961, Nikita Khrushchev, lãnh đạo Liên Xô, cuối cùng đã chấp thuận đề nghị của Ulbricht. Điều đáng ngạc nhiên là Ulbricht đã bí mật chuẩn bị kỹ lưỡng cho việc xây dựng bức tường, với dây thép gai, cột bê tông và một kế hoạch chi tiết để phong tỏa các tuyến đường, đường ray xe lửa và tàu điện ngầm. Việc xây dựng bức tường diễn ra nhanh chóng và bất ngờ, khiến cả thế giới chấn động.
Sự sụp đổ của bức tường: Một sự nhầm lẫn lịch sử
Trái với suy nghĩ của nhiều người, bài phát biểu nổi tiếng của Tổng thống Ronald Reagan năm 1987, “Ông Gorbachev, hãy phá bỏ bức tường này đi!”, không phải là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự sụp đổ của Bức tường Berlin. Sự kiện này bắt nguồn từ những cải cách của Mikhail Gorbachev trong Liên Xô và đặc biệt là một sự nhầm lẫn trong thông báo của quan chức Đông Đức, Günter Schabowski, vào ngày 9 tháng 11 năm 1989.
Trước làn sóng biểu tình và làn sóng người Đông Đức xin tị nạn tại các đại sứ quán Tây Đức ở Đông Âu, chính quyền Đông Đức quyết định nới lỏng các quy định về thị thực. Trong buổi họp báo ngày 9 tháng 11, Schabowski, do không nắm rõ thông tin chi tiết, đã tuyên bố rằng những thay đổi về quy định thị thực có hiệu lực “ngay lập tức, không trì hoãn”. Điều này khiến người dân hiểu lầm rằng biên giới đã được mở cửa hoàn toàn.
Hàng ngàn người Đông Berlin đã đổ xô đến các trạm kiểm soát dọc bức tường. Do chưa nhận được chỉ thị mới, các lính biên phòng bối rối trước tình huống bất ngờ. Cuối cùng, dưới áp lực của đám đông, Harald Jaeger, sĩ quan phụ trách trạm kiểm soát tại Phố Bornholmer, đã quyết định cho phép người dân đi qua. Hành động này đã tạo hiệu ứng domino, khiến các trạm kiểm soát khác cũng lần lượt mở cửa. Chế độ Đông Đức đã mất kiểm soát hoàn toàn tình hình.
Quá trình thống nhất đầy thách thức
Sự sụp đổ của Bức tường Berlin không đồng nghĩa với việc nó bị phá hủy hoàn toàn ngay lập tức. Trong những tuần sau đó, chính quyền Đông Đức đã dỡ bỏ một số đoạn tường để tạo thêm các điểm giao cắt giữa Đông và Tây Berlin. Tuy nhiên, phần lớn bức tường vẫn còn tồn tại. Quá trình phá dỡ chính thức bắt đầu từ mùa hè năm 1990 và kéo dài gần hai năm đối với khu vực Berlin và bốn năm đối với toàn bộ biên giới Đông – Tây Đức. Thậm chí đến nay, vẫn còn một số quả mìn chưa được gỡ bỏ dọc theo biên giới cũ.
Niềm vui chiến thắng hòa quyện với những nỗi niềm khó nói
Sự sụp đổ của Bức tường Berlin không chỉ là niềm hân hoan cho người dân Đức mà còn mang đến những thách thức mới. Sự thống nhất đất nước đi kèm với những khó khăn kinh tế, tỷ lệ thất nghiệp cao và sự bất mãn xã hội, đặc biệt là ở Đông Đức. Hơn nữa, ngày 9 tháng 11 còn trùng với ngày diễn ra “Đêm của những mảnh kính vỡ” (Kristallnacht) năm 1938, một sự kiện đen tối trong lịch sử Đức Quốc xã.
Phải mất 20 năm, sự sụp đổ của Bức tường Berlin mới thực sự trở thành một ký ức tích cực đối với người Đức. Lễ kỷ niệm 25 năm sự kiện này vào năm 2014, với sự tham gia của Thủ tướng Angela Merkel, cựu Tổng thống Ba Lan Lech Walesa và Mikhail Gorbachev, đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong việc ghi nhớ và tôn vinh sự kiện lịch sử này.
Kết luận, sự sụp đổ của Bức tường Berlin là một sự kiện lịch sử phức tạp, mang nhiều ý nghĩa và bài học sâu sắc. Việc hiểu rõ bối cảnh lịch sử, nguyên nhân và hậu quả của sự kiện này giúp chúng ta có cái nhìn khách quan và toàn diện hơn về lịch sử thế giới, đồng thời rút ra những bài học quý báu cho hiện tại và tương lai.
