Người Thái ở Việt Nam từ xưa đã chọn núi rừng làm nơi định canh, định cư, vì đời sống của họ luôn gắn bó với cây cỏ.
Hoa lá, chim muông là những hình ảnh đã tích lũy sâu trong tiềm thức của họ, đến mức khi xây nhà, thêu dệt, người Thái cũng mang biểu tượng của cây cỏ vào trong công việc của mình…
Họ cũng có niềm tin vào sự sống của tất cả vật chất, như nhiều dân tộc khác. Với họ, nhiều loài cây được coi là có siêu năng lực, giúp đuổi tà ma, trừ xui xẻo và mang lại sự bình an nếu mang theo bên người.
Có những loài cây không dùng làm thuốc, cũng không ăn được, gỗ không thể xây nhà, nhưng vẫn được trồng trong vườn của rất nhiều gia đình và trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống. Vì đó là những loại thực vật được cho là có sức mạnh kỳ diệu, linh thiêng, luôn liên kết với cuộc sống tinh thần phong phú của tộc người.
Trong các câu chuyện dân gian Thái, hình ảnh của cây cỏ có tác dụng chống tà ma, đuổi ma thường xuất hiện nhiều.
Chẳng hạn như chuyện Hiên Hom – Cầm Đôi nổi tiếng của người Thái có chi tiết cây nát, khiến hồn ma sợ không dám lại gần, hoặc hàng loạt câu chuyện cổ tích như “Ý Đăm Ý Đón” hay “Ý Ưởi, Ý Noong” có tình tiết nhân vật trồng loài cây dây gai quanh nhà, để chống ma yêu…
Điều đó chứng tỏ tác dụng của những loài cây cỏ đã được khám phá hoặc tin tưởng từ xa xưa, không biết từ khi nào, và đến giờ người Thái vẫn coi trọng đặc biệt những loài cây ấy (mặc dù không có căn cứ khoa học cho tác dụng thực sự của những loài cây đó). Một số loài cây tiêu biểu trong cuộc sống tinh thần của người Thái thường bao gồm các loại cây sau.
Cây Cảu Cặm
Cây cảu cặm là một trong những loài cây thường thấy trong vườn nhà người Thái (trong tiếng Thái, “cặm” có nghĩa là chống đỡ). Đây là loại cây có thân mọng nước, lá xẻ, còn được gọi là cây trường sinh với hy vọng mang lại nhiều may mắn.
Ở các bản người Thái, cây cảu cặm thường được trồng ở góc vườn. Mỗi khi đi xa, họ sẽ hái vài nhánh để mang theo, sau đó thỉnh thoảng nói một số câu “thần chú”, hy vọng người đi đường sẽ có cuộc sống an lành.
Khi đi đám ma hoặc thăm người ốm, họ cũng hái vài nhánh cây này, phụ nữ thường giắt vào thắt lưng. Họ tin rằng lá cảu cặm sẽ giúp họ tránh được những điều không lành, luôn quay về nhà một cách an lành.
Cây Cà Gai, Cà Dại
Cây cà gai hoặc cây cà dại thường mọc nhiều ven rừng, bờ suối hoặc những chỗ đất bỏ hoang. Nhiều người mang cây về trồng vì quả của nó có thể dùng để chế biến một số món ăn đặc trưng trong gia đình người Thái. Đây cũng là loại cây có tác dụng chống ma, trừ tà.
Mỗi khi về từ đám ma, người ta sẽ lấy một cành cà gai quấn quanh đầu và nói một số câu “thần chú”, hy vọng xua đuổi những điều không may, không để hồn ma ác đeo bám, và họ có được sức khỏe tốt. Sau đó, họ mới gội đầu, tắm rửa sạch sẽ. Chỉ khi như vậy, họ mới yên tâm trở về nhà và tiếp tục cuộc sống bình thường.
Cây Ứng Ca
Cây ứng ca, hay còn gọi là cây núc nác, là loài cây gỗ cao, có quả dài và to màu xanh. Loài cây này thường được người Thái trồng trong vườn nhà hoặc bên bờ rào. Hoa và quả của cây ứng ca có thể dùng để chế biến một số món ăn, mặc dù có vị đắng nhưng thực sự ngon và có tác dụng chữa trị một số bệnh.
Đối với người Thái, cây ứng ca cũng mang nhiều giá trị tâm linh khác. Ở một số nơi, quả núc nác không thể thiếu trong các đám cưới. Khi có trẻ con bị ốm hoặc khóc, người ta thường hái lá hoặc quả của cây này, đặt ở đầu giường hoặc dưới nệm nơi trẻ đang nằm. Họ tin rằng cây ứng ca sẽ giúp đuổi ma quỷ, không để chúng quấy rối linh hồn của trẻ và bảo vệ sức khỏe của trẻ sơ sinh. Giống như cây cảu cặm, người Thái cũng mang cây ứng ca khi đi đám ma để mang bùa bình an.
Cây Lín Sưa
Trong tiếng Thái, lín sưa có nghĩa là lưỡi cọp hoặc lưỡi hổ, tên gọi xuất phát từ hình dáng của lá cây. Ở miền Nam, loài cây này cũng được trồng nhiều, người Thái thường trồng quanh vườn nhà để ngăn không cho ma xấu đến nhà.
Khi thăm người ốm, người ta thường hái một ít lá lín sưa, mang theo trong túi áo hoặc giắt lưng, khi đến bên giường người ốm, họ sẽ cố gắng nhét một ít lá lín sưa dưới đệm. Họ cho rằng đó là cách giúp người ốm mau khỏe, không bị ma quỷ quấy rối. Rất nhiều loài cây khác cũng có tác dụng trừ yêu ma, thân và vỏ của chúng không thể thiếu trong các lễ cúng.
Có lẽ do sống trong thiên nhiên, được ẩm thực và nuôi dưỡng bởi thiên nhiên, thiên nhiên luôn đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống. Vì vậy, người Thái (cũng giống như nhiều người nông dân Đông Nam Á khác) coi trọng thiên nhiên và cây cỏ. Họ tin rằng con người không thể sống nếu không có thiên nhiên.
Người Thái từ xưa đến nay luôn sử dụng cây cỏ xung quanh cuộc sống như một “lá bùa” để cầu an, và tin rằng nó có thể giúp họ trừ yêu ma, đẩy xa xui xẻo… Điều này cũng để thể hiện lòng sùng bái thiên nhiên của tộc người này.
