Liberia, cái tên mang ý nghĩa “xứ sở tự do”, từng là một ốc đảo thịnh vượng giữa lòng châu Phi những năm 1970. Sở hữu nguồn tài nguyên phong phú, Liberia tự hào với mức thu nhập bình quân đầu người cao nhất khu vực Tây Phi, cùng ngành hàng hải phát triển vượt bậc, sở hữu quy mô đội tàu lớn thứ hai thế giới. Ngay cả George Weah, một trong những cầu thủ bóng đá vĩ đại nhất châu Phi, cũng đã trở thành tổng thống của quốc gia này.
Thế nhưng, quá khứ huy hoàng ấy nay chỉ còn là dĩ vãng. Liberia ngày nay chìm trong đói nghèo, tham nhũng, và bệnh tật. Du khách đến với quốc gia này thường nhận được lời khuyên duy nhất: Đừng đến! Liberia, từng là thiên đường, giờ đây được biết đến nhiều nhất qua đại dịch Ebola năm 2014, dù vẫn duy trì vị thế về quy mô đội tàu biển.
Vậy, đâu là bước ngoặt lịch sử đã đẩy Liberia từ đỉnh cao xuống vực sâu? Câu trả lời nằm ở Charles McArthur Ghankay Taylor, một tay lính đánh thuê người Liberia được huấn luyện bởi chính Muammar Gaddafi của Libya, kẻ đã gieo rắc nỗi kinh hoàng lên đất nước này.
Từ Sinh Viên Mỹ Đến Tên Độc Tài Khát Máu
Charles Taylor, sinh năm 1948, lớn lên tại Liberia và sau này theo học tại Đại học Bentley danh tiếng ở Hoa Kỳ. Năm 1977, sau khi tốt nghiệp, Taylor trở về Liberia và bước chân vào con đường chính trị.
Năm 1980, tham vọng ngập tràn, Taylor ủng hộ Samuel Doe trong cuộc đảo chính lật đổ tổng thống William R. Tolbert. Tuy nhiên, chính quyền Doe nhanh chóng phát hiện ra hành vi biển thủ công quỹ của Taylor, buộc hắn phải chạy trốn sang Mỹ. Bị bắt giữ nhưng sau đó vượt ngục, Taylor tìm đến Libya, nơi hắn được Gaddafi huấn luyện và tài trợ để trở về lật đổ chính quyền Doe.
Charles Taylor (trái) và Muammar Gaddafi
Từ căn cứ ở Bờ Biển Ngà, Taylor thành lập Mặt trận Yêu nước Quốc gia Độc lập (INPFL) với sự hậu thuẫn của Libya và Burkina Faso. Cuộc nội chiến Liberia đầu tiên nổ ra năm 1989 khi Taylor phát động tấn công vào chính quyền Doe. Sau một năm giao tranh đẫm máu, Taylor chiếm được thủ đô Monrovia và sát hại Samuel Doe.
Tuy nhiên, chiến thắng của Taylor không mang lại hòa bình cho Liberia. Nội bộ INPFL chia rẽ, các phe phái chém giết lẫn nhau để giành quyền lực. Bầu không khí kinh hoàng bao trùm Liberia với những chiến dịch khủng bố tàn bạo của Taylor nhằm vào phe đối lập.
Cuộc bầu cử năm 1997 đưa Taylor lên nắm quyền trong bối cảnh người dân hoang mang, sợ hãi. Họ bỏ phiếu cho Taylor không phải vì ủng hộ, mà vì lo sợ sự trả thù tàn khốc nếu hắn thất bại. Câu khẩu hiệu ám ảnh “He killed my ma, he killed my pa, but I will vote for him” (Ông ấy giết mẹ tôi, ông ấy giết cha tôi, nhưng tôi sẽ bỏ phiếu cho ông ấy) đã minh chứng cho nỗi sợ hãi đó.
“Xuất Khẩu” Cách Mạng và Bi Kịch Sierra Leone
Giống như Gaddafi, Taylor khao khát “xuất khẩu” cách mạng của mình. Mục tiêu của hắn là Sierra Leone, quốc gia láng giềng nhỏ bé nhưng sở hữu trữ lượng kim cương khổng lồ. Taylor hậu thuẫn “Mặt trận thống nhất cách mạng” (RUF) do Foday Sankoh, một lãnh chúa khét tiếng tàn bạo, cầm đầu.
Cuộc nội chiến Sierra Leone nổ ra, tàn phá đất nước này suốt hơn một thập kỷ. RUF, được Taylor trang bị vũ khí và binh lính, đã tiến hành các chiến dịch thanh trừng, tàn sát, tra tấn dã man thường dân Sierra Leone. Kim cương khai thác từ các mỏ được chuyển cho Taylor để đổi lấy sự hỗ trợ.
Kim cương máu
Cuộc chiến tranh ở Sierra Leone, lấy cảm hứng từ bộ phim nổi tiếng “Blood Diamond” (Kim cương máu) do Leonardo DiCaprio thủ vai chính, đã phơi bày sự tàn bạo của việc khai thác tài nguyên bất hợp pháp và hậu quả khủng khiếp mà nó gây ra cho người dân vô tội.
Nỗi Kinh Hoàng Của Chặt Tay Và Ăn Thịt Người
Hai cuộc nội chiến ở Liberia và Sierra Leone được ghi nhớ bởi sự tàn bạo chưa từng có trong lịch sử hiện đại. Hành vi chặt tay, một tội ác man rợ, được sử dụng như một công cụ khủng bố, trả thù, và trừng phạt. Ước tính khoảng 11% dân số Liberia và Sierra Leone đã bị chặt tay trong thời gian này, biến hai quốc gia này thành nơi tập trung người khuyết tật lớn nhất thế giới.
Kinh hoàng hơn, nạn ăn thịt người cũng lan rộng, đặc biệt là trong hàng ngũ quân đội của Taylor. Joshua Milton Blahyi, được biết đến với biệt danh “General Butt Naked” (Tướng Mông Trần), là một trong những lãnh chúa khét tiếng nhất với hành vi ăn thịt người và uống máu trẻ em.
Joshua Blahyi
Sự Sụp Đổ Của Một Tên Độc Tài
Năm 2003, trước áp lực của cộng đồng quốc tế và làn sóng phẫn nộ trong nước, Taylor buộc phải từ chức và chạy trốn sang Nigeria. Tuy nhiên, hắn đã không thể trốn thoát khỏi tội ác của mình. Năm 2006, Taylor bị dẫn độ đến Liberia và sau đó là Tòa án Hình sự Quốc tế về Sierra Leone ở The Hague để xét xử.
Mặc dù phải đối mặt với hàng loạt cáo buộc về tội ác chiến tranh, tội ác chống lại loài người, bao gồm giết người, hãm hiếp, sử dụng lính trẻ em, và cưỡng bức lao động, Taylor chỉ bị kết án 50 năm tù giam. Bản án này, dù sao, cũng đã phần nào mang lại công lý cho hàng triệu nạn nhân của hắn tại Liberia và Sierra Leone.
Câu chuyện về Charles Taylor là lời nhắc nhở nhức nhối về sự tàn bạo của con người, lòng tham vô đáy, và hậu quả tàn khốc của chiến tranh. Nó cũng là bài học cho thấy tầm quan trọng của công lý, hòa giải, và nỗ lực không ngừng để ngăn chặn những bi kịch tương tự xảy ra trong tương lai.
