Đầu thế kỷ 20, châu Âu là trung tâm thế giới, nắm giữ quyền lực và tràn đầy năng lượng. Tuy nhiên, giai đoạn 1914-1945, được ví như “Cuộc chiến Ba mươi năm Thứ hai”, đã làm thay đổi hoàn toàn cục diện châu Âu và thế giới. Hai cuộc chiến tranh thế giới liên tiếp đã gây ra sự tàn phá khủng khiếp, cướp đi sinh mạng của hàng triệu người và để lại một châu Âu kiệt quệ, suy yếu, không bao giờ có thể lấy lại vị thế thống trị như trước. Bài viết này sẽ phân tích nguyên nhân, diễn biến và hậu quả của giai đoạn đầy biến động này, đồng thời rút ra những bài học lịch sử quý báu.
Phần I: Chiến Tranh Thế Giới Thứ Nhất (1914-1918)
Những năm trước 1914, không khí u ám bao trùm châu Âu. Căng thẳng giữa các cường quốc ngày càng gia tăng, sự cân bằng quyền lực lung lay, và bóng ma chiến tranh hiển hiện. Winston Churchill, khi đó còn trẻ, đã tiên đoán một cuộc chiến ở châu Âu sẽ chỉ mang lại sự đổ nát cho kẻ bại trận và sự mệt mỏi cho kẻ chiến thắng. Lời tiên tri của ông đã ứng nghiệm, không chỉ một lần mà là hai lần.
Năm 1914, chiến tranh bùng nổ. Phe Hiệp ước (Anh, Pháp, Nga, sau đó là Ý và Mỹ) đối đầu với phe Liên minh (Đức, Áo-Hung, Thổ Nhĩ Kỳ, Bulgaria). Cuộc chiến nhanh chóng trở thành cuộc chiến tiêu hao sinh lực khủng khiếp, với hàng triệu người chết trên chiến trường. Đức đầu hàng vào mùa thu năm 1918, nhưng hòa bình chưa thực sự đến.
Hòa ước Versailles, được ký kết sau chiến tranh, quá khắc nghiệt với Đức, gieo mầm mống cho một cuộc chiến mới. Tổng thống Mỹ Woodrow Wilson, với “Mười bốn điểm” của mình, đã cố gắng thiết lập một nền hòa bình công bằng và lâu dài, nhưng nỗ lực của ông đã thất bại. Việc Mỹ quay lưng lại với châu Âu sau chiến tranh cũng làm thay đổi đáng kể cán cân quyền lực thế giới.
Sự Trỗi Dậy Của Các Nhà Nước Mới
Chiến tranh đã làm sụp đổ bốn đế chế lớn: Nga, Áo-Hung, Ottoman và Đức. Sự sụp đổ này tạo cơ hội cho nhiều quốc gia mới giành được độc lập. Tại Nga, cuộc Cách mạng Bolshevik năm 1917 đã đưa những người Bolshevik lên nắm quyền, thiết lập một nhà nước cộng sản.
Tại Ý, Benito Mussolini đã lên nắm quyền năm 1922, thiết lập chế độ phát xít. Tại Đức, sự bất mãn sau chiến tranh và cuộc Đại khủng hoảng đã tạo điều kiện cho sự trỗi dậy của Adolf Hitler và Đảng Quốc xã. Hitler lên nắm quyền năm 1933, thiết lập một chế độ độc tài toàn trị.
Biểu tượng chữ Vạn trên cờ Đức Quốc xã.
Phần II: Chiến Tranh Thế Giới Thứ Hai (1939-1945)
Sự bất lực của Anh và Pháp trong việc ngăn chặn sự bành trướng của Đức và Ý đã dẫn đến Chiến tranh Thế giới thứ hai. Khác với cuộc chiến trước, Chiến tranh Thế giới thứ hai là một cuộc chiến tranh cơ động, với sự xuất hiện của các chiến thuật và vũ khí mới.
Tái tạo bức tranh trong một bức tranh tường gốm ở Guernica và Luno. Tranh “Guernica” gốc của Pablo Picasso, 1937.
Sự kiện Đức xâm lược Liên Xô năm 1941 và Nhật Bản tấn công Trân Châu Cảng năm 1942 đã làm thay đổi cục diện cuộc chiến. Sự tham gia của Mỹ và Liên Xô vào phe Đồng minh đã tạo nên một bước ngoặt quan trọng.
Máy bay trinh sát SBD-5 của Hải quân Hoa Kỳ bay tuần tra trên USS Washington và USS Lexington trong chiến dịch Quần đảo Gilbert và Marshall, 1943.
Sức mạnh kinh tế và quân sự khổng lồ của Mỹ đã nghiền nát phe Trục. Cuộc chiến kết thúc vào tháng 8 năm 1945 sau khi Mỹ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki, buộc Nhật Bản đầu hàng vô điều kiện.
Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Mamoru Shigemitsu ký Chứng thư đầu hàng của Nhật Bản trên tàu USS Missouri, ngày 2 tháng 9 năm 1945
Diệt Chủng và Tàn Phá
Chiến tranh Thế giới thứ hai không chỉ là cuộc chiến giữa các quốc gia mà còn là cuộc chiến chống lại loài người. Chính sách diệt chủng của Đức Quốc xã đã cướp đi sinh mạng của hàng triệu người Do Thái và các nhóm thiểu số khác. Cuộc chiến cũng gây ra sự tàn phá khủng khiếp cho các thành phố và cơ sở hạ tầng trên khắp châu Âu.
Kết luận
“Cuộc chiến Ba mươi năm Thứ hai” đã để lại những vết sẹo sâu sắc trên châu Âu và thế giới. Hàng triệu người đã thiệt mạng, các thành phố bị phá hủy, và nền kinh tế bị tàn phá. Cuộc chiến cũng làm nổi bật sự nguy hiểm của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa toàn trị. Bài học lịch sử rút ra từ giai đoạn này là sự cần thiết phải duy trì hòa bình, hợp tác quốc tế và tôn trọng nhân quyền để ngăn chặn những thảm kịch tương tự xảy ra trong tương lai.
Tài liệu tham khảo
- The Western Tradition, tập 47, 48.
- Eugen Weber, U.C.L.A., Los Angeles.
