Cuộc đời Chế Bồng Nga, vị vua Champa lừng lẫy, vẫn còn là một ẩn số với hậu thế. Năm sinh của ông chưa được xác định rõ ràng, nhưng sử sách ghi lại sự hiện diện của ông trên ngai vàng Champa vào năm Hồng Vũ thứ 2 (1369) khi nhà Minh mới thành lập. Đây là thời kỳ đầy biến động, khi nhà Minh thay thế nhà Nguyên ở Trung Quốc, còn Đại Việt trải qua 6 đời vua Trần: Dụ Tông, Dương Nhật Lễ, Nghệ Tông, Duệ Tông, Phế Đế và Thuận Tông. Hành trình của Chế Bồng Nga, từ những ghi chép đầu tiên trong Minh Thực lục đến cái chết bi tráng trên sông Hoàng Giang, là một câu chuyện đầy kịch tính về tham vọng, chiến tranh và mưu đồ chính trị.
Giao Thiệp Với Nhà Minh và Cuộc Chiến Với Đại Việt
Bóng dáng Chế Bồng Nga lần đầu tiên xuất hiện trong sử sách Trung Hoa khi ông phái sứ thần sang triều cống nhà Minh vào tháng 2 năm 1369, chỉ một thời gian ngắn sau khi Minh Thái Tổ gửi chiếu thư thông báo về việc lên ngôi đến các nước láng giềng, bao gồm Champa, Nhật Bản, Java và Tây Dương. Sự kiện này cho thấy Chế Bồng Nga đã nhanh chóng nắm bắt tình hình chính trị khu vực và chủ động thiết lập quan hệ với cường quốc mới nổi. Tỷ thư của Minh Thái Tổ gửi cho Chế Bồng Nga cho thấy thái độ ân cần, khác hẳn với lời lẽ cứng rắn dành cho Nhật Bản, vốn đang gây ra nhiều phiền toái cho nhà Minh bởi nạn hải tặc.
full_du_lich_ninh_thuan_thap_Po_Klong_Garai-771×510Hình: Tháp Pô Klong Garai, một công trình kiến trúc Champa cổ.
Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Champa và Đại Việt lại không mấy êm đẹp. Cuối năm 1369, Chế Bồng Nga đã tố cáo Đại Việt xâm lấn lãnh thổ với nhà Minh, khiến Minh Thái Tổ phải phái sứ giả đến hòa giải. Mặc dù vậy, xung đột vẫn tiếp diễn. Năm 1371, Chế Bồng Nga dẫn quân tấn công Thăng Long, khiến vua Trần Nghệ Tông phải bỏ chạy. Ba tháng sau, ông lại gửi biểu văn bằng vàng lá cho nhà Minh, tố cáo Đại Việt xâm lược và xin viện trợ vũ khí, nhạc khí cùng chuyên gia âm nhạc. Hành động này cho thấy Chế Bồng Nga vừa muốn lợi dụng sự ủng hộ của nhà Minh, vừa thể hiện tham vọng nâng cao vị thế của Champa trong khu vực.
Từ Hải Tặc Đến Đồng Minh Của Nhà Minh
Không chỉ gây chiến với Đại Việt, Chế Bồng Nga còn thể hiện sức mạnh quân sự trên biển. Năm 1373, ông cho bắt giữ một nhóm hải tặc tự xưng là tàn dư nhà Nguyên và dâng lên nhà Minh. Hành động này khiến Chế Bồng Nga được Minh Thái Tổ trọng dụng, nhận được nhiều ban thưởng hậu hĩnh. Việc Champa tích cực trấn áp hải tặc, vốn là mối đe dọa lớn đối với nhà Minh, đã củng cố mối quan hệ giữa hai nước. Điều này cũng cho thấy Chế Bồng Nga là một nhà chiến lược tài ba, biết cách tận dụng tình hình quốc tế để phục vụ lợi ích của Champa.
Năm 1377, vua Trần Duệ Tông tử trận trong cuộc chiến với Champa. Chiến thắng này càng làm Chế Bồng Nga thêm uy danh, và nhà Minh tiếp tục ban tặng ông nhiều quà cáp quý giá, bao gồm cả y phục dát vàng. Tuy nhiên, tham vọng của Chế Bồng Nga dường như không có giới hạn. Năm 1387, Minh Thái Tổ ra lệnh cho các tỉnh ven biển đóng tàu để phối hợp với Champa trấn áp hải tặc, cho thấy sự tin tưởng của nhà Minh đối với Chế Bồng Nga.
Sự Kiêu Ngạo Và Cái Kết Bi Thảm
Những chiến thắng liên tiếp khiến Chế Bồng Nga trở nên kiêu ngạo. Ông bị nhà Minh cáo buộc là cướp bóc, ăn chặn贡 phẩm của Chân Lạp và lơ là việc triều cống. Sắc dụ của Minh Thái Tổ cho thấy sự bất mãn của nhà Minh đối với hành động của Chế Bồng Nga.
Năm 1390, Chế Bồng Nga tử trận trên sông Hoàng Giang bởi quân Trần, chấm dứt hành trình ngang dọc của ông. Cái chết của Chế Bồng Nga là một bi kịch, một phần do sự phản bội từ nội bộ Champa. La Ngai, sau khi hỏa táng thi hài Chế Bồng Nga, đã cướp ngôi và thiết lập lại quan hệ triều cống với nhà Trần. Tuy nhiên, nhà Minh đã từ chối công nhận La Ngai, coi ông là kẻ soán ngôi.
Bài Học Lịch Sử
Cuộc đời Chế Bồng Nga là một minh chứng cho sự thăng trầm của lịch sử. Từ một vị vua tài ba, ông đã đưa Champa đến đỉnh cao quyền lực, nhưng sự kiêu ngạo và mưu đồ chính trị đã dẫn đến cái kết bi thảm cho ông. Câu chuyện của Chế Bồng Nga cũng cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì quan hệ ngoại giao hòa bình và tránh để tham vọng che mờ lý trí. Bài học này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Tài liệu tham khảo:
- Minh Thực lục
- Đại Việt Sử ký Toàn thư
- Tìm hiểu cộng đồng người Chăm tại Việt Nam (Nguyễn Văn Huy)
- Khâm định Việt sử thông giám Cương mục
Phụ lục:
Chú thích về nguồn: Các nguồn tư liệu được sử dụng đều là những nguồn chính thống và có độ tin cậy cao trong nghiên cứu lịch sử Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. Minh Thực lục là bộ sử chính thức của nhà Minh, Đại Việt Sử ký Toàn thư là bộ quốc sử quan trọng của Việt Nam, còn Tìm hiểu cộng đồng người Chăm tại Việt Nam cung cấp những thông tin bổ ích về lịch sử Champa. Khâm định Việt sử thông giám Cương mục cũng là bộ sử chính thức của triều Nguyễn, có giá trị tham khảo cao.
