Binh sĩ Sư đoàn Dù 2 Đức (Fallschirmjäger) trên xe tăng Tiger I của Sư đoàn Thiết giáp SS số 2 Das Reich, Berdychiv, Ukraina, tháng 10-12/1943. Sự kiện này diễn ra trước cuộc tấn công Zhytomyr – Berdychiv vài tháng.
Mùa đông năm 1943, trong bối cảnh chiến tranh tại Mặt trận phía Đông đang dần xoay chuyển theo hướng có lợi cho Liên Xô, cuộc tấn công Zhytomyr – Berdychiv nổ ra như một phần trong chiến dịch tấn công chiến lược quy mô lớn của Hồng quân nhằm giải phóng Ukraina. Diễn ra từ ngày 24/12/1943 đến ngày 14/1/1944, cuộc tấn công do Phương diện quân Ukraina 1 dưới sự chỉ huy của tướng Nikolai Vatutin thực hiện, đã tạo ra những chuyển biến quan trọng trên chiến trường Ukraina, đồng thời đặt ra không ít thách thức cho cả hai phe tham chiến.
Bối cảnh lịch sử và mục tiêu của cuộc tấn công
Sau chiến thắng vang dội tại Stalingrad vào đầu năm 1943, Hồng quân Liên Xô đã chuyển sang giai đoạn phản công trên diện rộng. Trên chiến trường Ukraina, sau khi giải phóng Kiev vào tháng 11/1943, Hồng quân tiếp tục tiến quân về phía tây nhằm đánh đuổi hoàn toàn quân đội Đức Quốc xã khỏi lãnh thổ Ukraina.
Cuộc tấn công Zhytomyr – Berdychiv được xem là một phần trong chiến lược tấn công lớn hơn của Liên Xô nhằm vào Cụm tập đoàn quân Nam của Đức. Mục tiêu chủ yếu của cuộc tấn công là:
- Đánh bại Tập đoàn quân thiết giáp số 4 của Đức, một trong những lực lượng thiết giáp mạnh nhất của Đức Quốc xã lúc bấy giờ.
- Giải phóng các khu vực quan trọng như Zhytomyr và Berdychiv, tạo bàn đạp thuận lợi cho cuộc tấn công tiếp theo vào sông Bug.
- Ngăn chặn âm mưu tái chiếm Kiev của quân Đức, bảo vệ thành quả chiến lược quan trọng mà Hồng quân vừa giành được.
Diễn biến chính của cuộc tấn công
Cuộc tấn công được phát động vào ngày 24/12/1943 bởi ba tập đoàn quân Liên Xô là Tập đoàn quân cận vệ 1, Tập đoàn quân 18 và Tập đoàn quân 38, cùng với Lữ đoàn Tiệp Khắc số 1. Tận dụng lợi thế sương mù dày đặc, Hồng quân bất ngờ tấn công vào các vị trí của Quân đoàn XIII và Quân đoàn XLII thuộc Tập đoàn quân thiết giáp số 4 của Đức.
Bị động trước đòn tấn công bất ngờ, quân Đức nhanh chóng bị đánh bật khỏi các vị trí phòng thủ. Trong vòng một tuần, Hồng quân đã tiến sâu từ 80 đến 200km, giải phóng thành phố Zhytomyr vào ngày 31/12/1943 và tiếp tục uy hiếp Berdychiv. Tình hình trở nên nguy cấp đến mức Thống chế Erich von Manstein, chỉ huy Cụm tập đoàn quân Nam của Đức, phải điều động lực lượng từ các khu vực khác đến để ngăn chặn đà tiến công của Hồng quân.
Tuy nhiên, do phải đối mặt với sức kháng cự quyết liệt từ quân Đức, đặc biệt là các đợt phản công mạnh mẽ của Tập đoàn quân thiết giáp số 1 và Tập đoàn quân thiết giáp số 4, đà tiến công của Hồng quân dần bị chững lại. Đến giữa tháng 1/1944, chiến tuyến dần ổn định ở phía tây nam Berdychiv và Kazatin.
Kết quả và ý nghĩa
Mặc dù không đạt được mục tiêu ban đầu là tiến đến sông Bug, cuộc tấn công Zhytomyr – Berdychiv vẫn được coi là một thắng lợi quan trọng của Hồng quân Liên Xô. Cuộc tấn công đã gây ra những thiệt hại nặng nề cho quân Đức, buộc quân Đức phải điều động lực lượng từ các khu vực khác đến để bù đắp, qua đó làm suy yếu sức mạnh của quân Đức trên các mặt trận khác.
Cuộc tấn công Zhytomyr – Berdychiv cũng góp phần làm phá sản hoàn toàn kế hoạch tái chiếm Kiev của Đức Quốc xã, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các chiến dịch tấn công tiếp theo của Hồng quân nhằm giải phóng Ukraina.
Bài học kinh nghiệm
Cuộc tấn công Zhytomyr – Berdychiv là một minh chứng rõ nét cho nghệ thuật quân sự tài tình của Hồng quân Liên Xô trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại. Cuộc tấn công cho thấy khả năng phối hợp tác chiến nhịp nhàng giữa các binh chủng, cũng như khả năng tận dụng yếu tố bất ngờ để giành lấy thế chủ động trên chiến trường của Hồng quân.
Bên cạnh đó, cuộc tấn công cũng cho thấy sự ngoan cường và khả năng phản công đáng gờm của quân đội Đức Quốc xã, ngay cả khi họ đang ở thế bất lợi.
Cuộc tấn công Zhytomyr – Berdychiv là một minh chứng cho sự khốc liệt của Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại và những hy sinh to lớn mà nhân dân Liên Xô đã phải gánh chịu. Cuộc chiến cũng để lại những bài học quý giá về nghệ thuật quân sự, về tinh thần chiến đấu kiên cường, bất khuất của một dân tộc trước ách xâm lược.
