Cuốn hồi ký Secrets: A Memoir of Vietnam and the Pentagon Papers của Daniel Ellsberg, xuất bản năm 2002, đưa chúng ta trở lại thời kỳ đầy biến động của Chiến tranh Việt Nam, qua lăng kính của một nhân vật then chốt. Ellsberg, cái tên gắn liền với vụ rò rỉ Pentagon Papers, từng được xem là “người nguy hiểm nhất nước Mỹ” dưới thời Nixon và Kissinger. Hồi ký không chỉ là câu chuyện cá nhân của Ellsberg, mà còn là một góc nhìn sâu sắc về lịch sử, về vai trò của thông tin, và về những mâu thuẫn nội tâm của một con người giữa vòng xoáy chiến tranh.
Từ Học Giả Đến Người Phản Chiến
Ellsberg khởi đầu là một ngôi sao sáng trong giới học thuật, với những đóng góp đáng kể cho thuyết quyết định và thuyết trò chơi. Luận án tiến sĩ của ông tại Harvard (1962) về “Rủi Ro, Mơ Hồ, và Quyết Định” đã khám phá ra “nghịch lý Ellsberg”, một khái niệm vẫn còn được nghiên cứu và giảng dạy đến ngày nay. Nghịch lý này cho thấy con người thường ưu tiên thông tin chắc chắn hơn là sự mơ hồ, ngay cả khi lựa chọn đó đi ngược lại luật xác suất. Chính tư duy này đã ảnh hưởng sâu sắc đến hành động của Ellsberg sau này, khi ông tin rằng việc công bố thông tin đầy đủ về Chiến tranh Việt Nam sẽ giúp người dân Mỹ đưa ra quyết định đúng đắn.
Bìa cuốn hồi ký “Secrets” của Daniel Ellsberg.
Ellsberg từng làm việc trong bộ máy quốc phòng Mỹ, chứng kiến tận mắt những báo cáo sai lệch leo thang từ cấp dưới lên đến tổng thống. Ông tin rằng, việc giữ bí mật đã tạo điều kiện cho những quyết định sai lầm, thậm chí là lừa dối. Sự ám ảnh về vai trò của thông tin trong quyết định và thương thuyết đã thôi thúc ông hành động. Việc Ellsberg công bố Pentagon Papers, bộ tài liệu mật 7000 trang về lịch sử can thiệp của Mỹ tại Việt Nam, chính là minh chứng cho niềm tin mãnh liệt này.
Tác Động Của Pentagon Papers
Pentagon Papers tiết lộ những bí mật động trời về sự can thiệp của Mỹ tại Việt Nam từ năm 1945 đến 1968. Tuy nhiên, trái với kỳ vọng của Ellsberg, dư luận Mỹ dường như không bị ảnh hưởng nhiều bởi những thông tin này. Điều này đặt ra câu hỏi về vai trò thực sự của thông tin trong việc hình thành quyết định của con người. Liệu con người luôn hành động dựa trên lý trí, hay còn bị chi phối bởi cảm xúc và những yếu tố phi lý trí khác?
Nút chia sẻ bài viết gốc.
Mặc dù Pentagon Papers không có tác động trực tiếp đến việc kết thúc chiến tranh, nhưng nó đã gián tiếp gây áp lực lên chính quyền Nixon. Nixon, lo sợ bị phơi bày thêm những bí mật, đã sử dụng các thủ đoạn phi pháp để bôi nhọ Ellsberg, dẫn đến vụ Watergate và cuối cùng là sự từ chức của ông. Có thể nói, chính phản ứng thái quá của Nixon, chứ không phải nội dung của Pentagon Papers, mới là yếu tố then chốt góp phần kết thúc chiến tranh.
Mâu Thuẫn Và Phức Tạp
Dù hành động của Ellsberg xuất phát từ một lý tưởng nhất quán, nhưng bản thân ông lại là một con người đầy mâu thuẫn. Ông sống nhiều cuộc đời song song và đối lập: một bên là chuyên gia trong bộ máy quốc phòng, một bên là nhà hoạt động phản chiến. Từ một người ủng hộ chiến tranh, Ellsberg chuyển sang chủ trương hòa bình. Những biến chuyển trong tư tưởng và hành động của ông phản ánh sự phức tạp của bối cảnh lịch sử và những đấu tranh nội tâm dữ dội.
Ellsberg cũng được miêu tả là một người giàu cảm xúc và bốc đồng. Quyết định của ông đôi khi xuất phát từ những cảm xúc cá nhân, chứ không hoàn toàn dựa trên lý trí. Điều này cho thấy, ngay cả những quyết định mang tính lịch sử cũng có thể bị ảnh hưởng bởi những yếu tố bất ngờ và khó lường.
Kết Luận
Cuốn hồi ký của Ellsberg không chỉ là câu chuyện về Pentagon Papers và Chiến tranh Việt Nam, mà còn là một bức chân dung đa chiều về một con người phức tạp. Nó đặt ra những câu hỏi về vai trò của thông tin, về lý trí và cảm xúc trong việc ra quyết định, và về những mâu thuẫn nội tâm của con người giữa những biến động lịch sử. Câu chuyện của Ellsberg nhắc nhở chúng ta rằng, lịch sử không chỉ được tạo nên bởi những sự kiện lớn lao, mà còn bởi những lựa chọn, những đấu tranh, và cả những mâu thuẫn của từng cá nhân.
Tài liệu tham khảo:
- Ellsberg, D. (2002). Secrets: A Memoir of Vietnam and the Pentagon Papers. New York: Viking.
- Wells, T. (2001). Wild Man: The Life and Times of Daniel Ellsberg. New York: Palgrave.
Phụ lục:
Xem thêm về “nghịch lý Ellsberg”:
Giả sử có hai bình đựng bi, mỗi bình 100 viên, gồm bi đỏ và bi đen. Bình 1 có 50 đỏ, 50 đen. Tỷ lệ đỏ/đen ở bình 2 không được tiết lộ. Bạn được bốc 1 viên từ 1 trong 2 bình (không được nhìn). Nếu bốc được bi đỏ, bạn nhận 100 đô la. Bạn sẽ chọn bình nào? Đa số sẽ chọn bình 1, mặc dù không có lý do gì để cho rằng cơ hội bốc được bi đỏ ở bình 1 cao hơn bình 2. Nếu được đề nghị 100 đô la khi bốc được bi đen, đa số vẫn chọn bình 1! Điều này cho thấy con người ưa thích thông tin chắc chắn, ngay cả khi lựa chọn đó phi lý.
