Khánh Hòa, vùng đất sơn thủy hữu tình, không chỉ nổi tiếng với biển xanh, cát trắng, mà còn ẩn chứa nhiều câu chuyện lịch sử hấp dẫn. Trong đó, những di tích liên quan đến vua Gia Long thời tiền vương nghiệp (1775-1801) như Lăng Bà Vú, Lăng Ông làng Lệ Cam và Miếu Vọng Các tướng quân tại Diên Khánh, là những minh chứng rõ nét cho một giai đoạn lịch sử đầy biến động. Bài viết này sẽ cùng bạn đọc khám phá những câu chuyện lịch sử xoay quanh ba di tích này, từ đó hiểu hơn về chặng đường gian nan của Nguyễn Ánh trước khi lên ngôi hoàng đế.
Nội dung bài viết
Lăng Bà Vú: Ân tình giữa cơn binh lửa
Tọa lạc tại xóm Rượu, phường Ninh Hiệp, thị xã Ninh Hòa, Lăng Bà Vú được cho là nơi an nghỉ của một người phụ nữ đã cứu giúp Nguyễn Ánh trong lúc nguy nan. Truyền thuyết kể rằng, khi Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn truy đuổi, lương thực cạn kiệt, bà đã tận tình cứu giúp. Năm 1802, sau khi lên ngôi, Gia Long đã tìm đến để báo đáp, nhưng bà đã qua đời. Vua truy phong bà là “Nhũ Mẫu” và cho xây dựng lăng mộ.
Lăng Bà Vú – nơi an nghỉ của người phụ nữ được cho là nhũ mẫu của vua Gia Long.
Tuy nhiên, dựa trên Đại Nam thực lục, việc Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn truy đuổi đến mức cạn kiệt lương thực ở vùng Ninh Hòa sau năm 1793 là điều khó xảy ra, bởi khi đó vùng đất này đã nằm dưới sự kiểm soát của ông. Có lẽ, sự việc diễn ra vào năm 1775, khi Nguyễn Ánh mới 14 tuổi, cùng chúa Nguyễn Phúc Thuần chạy trốn quân Tây Sơn vào Nam. Lúc này, việc dừng chân tại Ninh Hòa và nhận được sự giúp đỡ của người dân địa phương là hoàn toàn hợp lý. Về danh xưng “Bà Vú”, theo cách gọi của người dân địa phương xưa, có thể hiểu là “Bà Mẹ”, thể hiện sự kính trọng và biết ơn sâu sắc.
Kiến trúc lăng mộ, theo Quách Tấn, tuy không nguy nga tráng lệ như lăng tẩm vua chúa, nhưng lại mang một vẻ đẹp riêng biệt, khó có ngôi mộ nào ở Nam Trung Việt sánh bằng. Tiếc rằng, sau nhiều lần trùng tu, lăng đã mất đi vẻ cổ kính vốn có.
Lăng Ông Lệ Cam: Bí ẩn chưa lời giải đáp
Lăng Ông Lệ Cam, nằm bên đầm Nha Phu, xã Ninh Phú, thị xã Ninh Hòa, không phải là nơi thờ cá Ông như nhiều người lầm tưởng, mà là nơi thờ một nhân vật đã giúp Nguyễn Ánh chống lại Tây Sơn.
Nội dung văn bia tại Lăng Ông Lệ Cam.
Bên trong lăng có một tấm bia đá khắc chữ Hán, dựng năm 1809. Nội dung bia ca ngợi công đức của một người cha đã chiêu mộ nghĩa binh hưởng ứng lời kêu gọi của Nguyễn Ánh chống Tây Sơn. Văn bia có nhắc đến địa danh Sông Cầu, cho thấy hoạt động của nghĩa quân đã diễn ra trên một địa bàn rộng lớn. Tuy nhiên, văn bia lại không đề cập đến tên tuổi, chức tước của người được thờ, khiến danh tính nhân vật này vẫn còn là một ẩn số.
Điều đặc biệt, trong khu vực lăng không thấy mộ phần, chỉ còn lại nền miếu đổ nát. Theo lời người dân địa phương, mộ phần nằm ngay bên dưới nền miếu. Việc giải mã nội dung văn bia và tìm kiếm mộ phần là những nhiệm vụ quan trọng để làm sáng tỏ câu chuyện lịch sử tại Lăng Ông Lệ Cam.
Từ nền miếu thờ nhìn về hướng Nam – án phong, cổng lăng và đầm Nha Phu.
Miếu Vọng Các tướng quân: Vị tướng trấn giữ Bình Khang
Miếu Vọng Các tướng quân, hay còn gọi là Lăng Ông Võ, nằm gần Trường Tiểu học Diên An, xã Diên An, huyện Diên Khánh. Đây là nơi thờ Nguyễn Thoan (hay Nguyễn Suyền), vị tướng đã theo Nguyễn Ánh sang Bangkok lánh nạn và sau đó trở về tham gia cuộc chiến chống Tây Sơn.
“Vọng Các” chính là cách gọi Bangkok theo âm Hán Việt thời xưa. Những người theo Nguyễn Ánh sang Bangkok được gọi là “Vọng Các tướng quân” hay “Vọng Các công thần”. Sau khi chiếm lại dinh Bình Khang (Khánh Hòa) năm 1793, Nguyễn Ánh đã bổ nhiệm Nguyễn Thoan làm Lưu thủ, cai quản vùng đất này. Ông qua đời năm 1799 và được truy phong nhiều danh hiệu cao quý.
Bốn đại tự “Vọng Các tướng quân” tại miếu thờ.
Miếu thờ Nguyễn Thoan được xây dựng tại quê hương ông ở xã Diên An. Trải qua nhiều biến cố, miếu đã được trùng tu nhiều lần. Hiện nay, miếu vẫn còn lưu giữ được phần nào kiến trúc cổ kính, là minh chứng cho sự đóng góp của Nguyễn Thoan trong sự nghiệp của vua Gia Long.
Kết luận: Bảo tồn di sản, gìn giữ ký ức lịch sử
Ba di tích Lăng Bà Vú, Lăng Ông Lệ Cam và Miếu Vọng Các tướng quân là những chứng tích quý giá về một giai đoạn lịch sử đầy biến động của đất nước, gắn liền với cuộc đời và sự nghiệp của vua Gia Long. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của những di tích này không chỉ là trách nhiệm của chính quyền địa phương, mà còn là nghĩa vụ của mỗi người dân Việt Nam, để gìn giữ ký ức lịch sử và truyền lại cho các thế hệ mai sau. Hy vọng rằng, trong tương lai, các di tích này sẽ được quan tâm, nghiên cứu và bảo vệ một cách tốt hơn, để chúng mãi là những điểm sáng trên bản đồ văn hóa lịch sử của Khánh Hòa.
