Vào thế kỷ 17, khi những con tàu vượt đại dương không chỉ mang theo hàng hóa mà còn cả khát vọng mở rộng ảnh hưởng, mối giao thương giữa phương Tây và phương Đông bắt đầu nảy nở. Trong bối cảnh lịch sử ấy, chuyến hải trình của những thương nhân và giáo sĩ phương Tây đến Đàng Ngoài, với tâm điểm là lá thư của Vua Louis XIV gửi Chúa Trịnh Tạc, đã mở ra một chương mới trong quan hệ giữa hai nền văn hóa Đông – Tây.
Năm 1664, với mục tiêu ban đầu là truyền bá Thiên Chúa giáo, Hội Truyền giáo Hải ngoại được thành lập tại Pháp. Nối tiếp sự kiện này, Công ty Đông Ấn Độ ra đời năm 1664 dưới thời Thượng thư Colbert, bề ngoài là để quản lý thương mại với châu Á, nhưng thực chất là vỏ bọc cho hoạt động truyền giáo của các giáo sĩ.
Giám mục Francois Pallu, một người đầy tâm huyết với việc truyền đạo, đã đề xuất với Thượng thư Colbert thành lập chi nhánh của Công ty Đông Ấn Độ tại Đàng Ngoài. Tuy nhiên, hành trình đến Đàng Ngoài của ông năm 1674 đã gặp nhiều trắc trở. Con tàu chở ông gặp bão, buộc phải ghé vào Philippines. Tại đây, do bị nghi ngờ về mục đích thực sự của chuyến đi, ông bị Toàn quyền Philippines bắt giữ và đưa về Ý.
Sau khi được trả tự do, Giám mục Pallu tiếp tục sứ mệnh của mình. Ông mang theo thư và quà tặng của Giáo hoàng và Vua Louis XIV đến dâng Vua Lê Gia Tông của Đàng Ngoài. Cùng lúc đó, Công ty Đông Ấn Độ cũng cử thương nhân Chapelain trên con tàu Tonquin đến Đàng Ngoài vào năm 1680, mở đầu cho hoạt động thương mại giữa hai nước.
Năm 1682, con tàu Saint Joseph được phái đến Đàng Ngoài, mang theo bức thư của Vua Louis XIV gửi Chúa Trịnh Tạc. Bức thư, được viết vào ngày 10 tháng 1 năm 1681, thể hiện mong muốn thiết lập mối quan hệ hữu hảo giữa hai nước, đồng thời ngỏ ý muốn Chúa Trịnh tạo điều kiện cho việc truyền bá Thiên Chúa giáo tại Đàng Ngoài.
Bức Thư Từ Kinh Đô Ánh Sáng
Trong bức thư gửi Chúa Trịnh Tạc, Vua Louis XIV đã bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với “sự bảo vệ mà Ngài đã ban cấp” cho các thần dân của mình đang sinh sống tại Đàng Ngoài. Ông ca ngợi Chúa Trịnh là một vị vua “anh dũng” và “công bằng”, đồng thời bày tỏ mong muốn được gửi tặng phẩm và “duy trì mối giao hảo” giữa hai nước.
Vua Louis XIV. Tranh của Hyacinthe Rigaud.
Tuy nhiên, ẩn sau những lời lẽ ngoại giao hoa mỹ, Vua Louis XIV cũng không quên đề cập đến mục đích chính của mình: xin Chúa Trịnh cho phép tự do truyền đạo tại Đàng Ngoài. Ông tin rằng Thiên Chúa giáo là “luật tối thượng” sẽ mang đến sự thịnh vượng cho Đàng Ngoài.
Phản Hồi Từ Xứ Trầm Hương
Tuy nhiên, Chúa Trịnh Căn, người kế vị Chúa Trịnh Tạc, đã khéo léo từ chối đề nghị của Vua Louis XIV. Trong bức thư phúc đáp, ông khẳng định lòng hiếu khách của người Đàng Ngoài đối với khách ngoại quốc, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của “lòng tín đạo” và “lẽ công bình” trong việc duy trì sự ổn định và thịnh vượng của đất nước.
Chúa Trịnh (tranh minh họa)
Tuy nhiên, Chúa Trịnh Căn cũng khéo léo nhắc nhở Vua Louis XIV về “phong tục cổ truyền” và “các chỉ dụ” của Đàng Ngoài, ngầm khẳng định rằng việc truyền bá một tôn giáo mới là đi ngược lại với những quy định đã được thiết lập từ lâu đời. Ông cho rằng tình hữu nghị giữa hai nước nên được xây dựng trên nền tảng “lẽ công bình” và “lòng tín đạo” chứ không phải sự áp đặt tôn giáo.
Phủ chúa Trịnh. Hình vẽ trong cuốn A Description of the Kingdom of Tonqueen của Samuel Baron, 1685. Chú thích: Buổi chầu của Chúa Đàng Ngoài.
Giao Thoa Và Bài Học Lịch Sử
Lá thư của Vua Louis XIV và phản hồi của Chúa Trịnh Căn là minh chứng cho sự giao thoa văn hóa giữa phương Đông và phương Tây vào thế kỷ 17. Mặc dù mục đích truyền giáo của Vua Louis XIV đã không thành công, nhưng sự kiện này đã mở ra cánh cửa cho giao thương và trao đổi văn hóa giữa hai nước.
Thăng Long – Kẻ Chợ thế kỷ 17. Tranh do Samuel Baron vẽ năm 1685.
Bài học lịch sử rút ra từ sự kiện này chính là tầm quan trọng của việc tôn trọng văn hóa và tín ngưỡng của các quốc gia khác nhau. Mặc dù bối cảnh lịch sử đã thay đổi, nhưng bài học này vẫn còn nguyên giá trị trong thế giới ngày nay, khi mà sự giao lưu văn hóa ngày càng trở nên phổ biến và cần thiết.
