Vùng biển Đông trong những thế kỷ XI – XIV là chứng nhân cho một bức tranh giao thương sôi động, kết nối các vương quốc và dân tộc trong khu vực. Giữa những dòng chảy thương mại ấy, quan hệ giữa Đại Việt và Java nổi lên như một điểm sáng, minh chứng cho sự giao thoa văn hóa và kinh tế giữa hai quốc gia có bề dày lịch sử.
Bản đồ Đông Nam Á thế kỷ 14
Ngay từ thế kỷ XI, Java đã khẳng định vị thế là một “Thể chế biển” hùng mạnh. Lợi thế về địa lý, với hệ thống sông ngòi dày đặc và đường bờ biển trải dài, đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của thương mại nội vùng và ngoại vùng. Trong khi đó, Đại Việt, quốc gia nông nghiệp trù phú, cũng dần nhận thức được tiềm năng của mình trong hệ thống thương mại Biển Đông.
Java – Cường Quốc Hàng Hải Và Thương Mại
Từ thế kỷ IX, các thương nhân Đông Java đã năng động thu thập hương liệu, tạo tiền đề cho sự phát triển vượt bậc của thương mại quốc tế. Đến thế kỷ XI, khi Srivijaya – đế chế hàng hải hùng mạnh một thời – suy yếu, Đông Java đã nắm bắt cơ hội để vươn lên trở thành một trung tâm thương mại độc lập.
Sự ra đời của vương triều Majapahit (1293) với lãnh thổ rộng lớn càng củng cố vị thế của Java trên bản đồ thương mại. Dưới thời kỳ này, Majapahit bành trướng quyền lực, kiểm soát các tuyến đường biển và phân phối mạng lưới buôn bán trong khu vực.
Java không chỉ là trạm trung chuyển hàng hóa mà còn là nơi cung cấp nhiều mặt hàng thiết yếu như gạo, gia vị, thu hút thương nhân từ khắp nơi trên thế giới. Chính sự chủ động và năng động của mình đã đưa Java trở thành một trong những quốc gia có nền hải thương mạnh nhất Đông Nam Á lúc bấy giờ.
Đại Việt – Từ Nông Nghiệp Đến Ngoại Thương
Nếu như Java được biết đến với hình ảnh những con thuyền vượt trùng dương, thì Đại Việt thời Lý – Trần lại gắn liền với nền nông nghiệp vững chắc. Tuy nhiên, không vì thế mà phủ nhận sự hiện diện và vai trò của ngoại thương trong tiến trình phát triển của Đại Việt.
Các bằng chứng lịch sử cho thấy, thương cảng Đại Việt thời kỳ này đã thu hút đông đảo thương thuyền nước ngoài, trong đó có Java. Điều này phản ánh nhu cầu phát triển tất yếu của một quốc gia đang trong giai đoạn mở rộng giao lưu với thế giới bên ngoài.
Tuy nhiên, do hạn chế về tư liệu lịch sử, chúng ta vẫn chưa thể khẳng định chính xác quy mô và cường độ giao thương giữa Đại Việt và Java. Các ghi chép trong sử sách chỉ dừng lại ở việc xác nhận mối quan hệ này, mà chưa đề cập chi tiết về các mặt hàng trao đổi.
Dấu Ấn Lịch Sử Qua Những Mảnh Gốm
Gốm sứ – với khả năng tồn tại bền bỉ theo thời gian – đã trở thành một trong những chứng nhân lịch sử quan trọng, góp phần làm sáng tỏ bức tranh giao thương giữa Đại Việt và Java.
Gốm sứ Đại Việt thời Lý – Trần không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn được xuất khẩu sang nhiều quốc gia, trong đó có Java. Những mảnh gốm mang hoa văn tinh xảo, được tìm thấy tại Trowulan – kinh đô vương quốc Majapahit, là minh chứng rõ nét cho mối quan hệ thương mại này.
Tam Giác Giao Thương Đại Việt – Trung Quốc – Java
Không thể không nhắc đến vai trò của Trung Quốc trong mối quan hệ giữa Đại Việt và Java. Trung Quốc, với vị thế là một đế chế hùng mạnh và là trung tâm kinh tế lớn của phương Đông, đã trở thành cầu nối quan trọng cho thương mại quốc tế.
Có thể thấy, bên cạnh giao thương trực tiếp, Đại Việt và Java còn thiết lập quan hệ gián tiếp thông qua Trung Quốc. Điều này được thể hiện rõ nét qua việc tìm thấy tiền đồng Trung Quốc tại các địa điểm khảo cổ ở Java.
Kết Luận
Mối quan hệ giữa Đại Việt và Java thời kỳ này là minh chứng cho sự giao thoa văn hóa và kinh tế sôi động trên vùng biển Đông. Mặc dù còn nhiều điểm chưa sáng tỏ, song những ghi chép lịch sử và các bằng chứng khảo cổ đã phần nào cho thấy được bức tranh giao thương đầy màu sắc giữa hai quốc gia.
Sự giao lưu này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau, tạo dựng mối quan hệ hòa bình và thịnh vượng cho khu vực Đông Nam Á. Bài học về hợp tác và cùng phát triển từ lịch sử vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Tài liệu tham khảo:
- Đại Việt sử ký toàn thư, tập 1 & 2, Nxb. Khoa học Xã hội, H. 1998.
- Kenneth R. Hall: Maritime trade and state development in Early Southest Asia, University of Hawaii Press. Honolulu, 1985.
- Ngô Văn Doanh: Inđônêxia những chặng đường lịch sử, Nxb. Chính trị Quốc gia, H., 1995.
- Bùi Minh Trí: Tìm hiểu ngoại thương Việt Nam qua “con đường gốm sứ trên biển“, Tạp chí Khảo cổ học, số 5 – 2003.
- Li Tana: A View from Sea: Perspectives on the Northern and Central Vietnamese coast, Journal of Southeast Asian studies, vol 37 (1), United Kingdom, 2006.
- John K. Whitmore: The Rise of Coast: Trade, state, and Culture in Early Đại Việt, Journal of Southeast Asian studies, vol 37(1), United Kingdom, 2006.
- Nguyễn Thị Phương Chi – Nguyễn Tiến Dũng: Về các mối giao thương của quốc gia Đại Việt thời Lý, Trần (thế kỷ XI – XIV), Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 7 – 2007.
