Nằm bên bờ biển Đông với dải đất cong cong hình chữ S, Việt Nam tự hào sở hữu một nền văn hóa đa dạng và phong phú. Sự đa dạng ấy thể hiện rõ nét qua ngôn ngữ, với vô số phương ngữ mang âm hưởng và sắc thái riêng biệt. Trong số đó, giọng Quảng Nam nổi bật như một “nốt trầm” độc đáo, thu hút sự chú ý của không chỉ người dân bản địa mà còn cả giới nghiên cứu ngôn ngữ. Cuốn sách “Nguồn Gốc Và Sự Hình Thành Giọng Quảng Nam” của tác giả Andrea Hoa Pham, xuất bản năm 2022, như một hành trình lý thú đưa ta ngược dòng lịch sử, khám phá những bí ẩn đằng sau cách phát âm độc đáo của người Quảng.
Giọng Nói “Nặng Trịch” Và Hành Trình Truy Tìm Nguồn Cội
Từ lâu, giọng Quảng Nam đã trở thành đề tài cho bao câu chuyện vui và bài viết dí dỏm. Người ta ví nó như “giọng núa”, “nặng như đá”, hay “nghe muốn bể tai”. Nhưng ẩn sau những lời trêu đùa ấy là cả một hệ thống âm vị phức tạp, khác biệt rõ rệt so với các vùng miền khác. Để lý giải cho sự độc đáo này, Andrea Hoa Pham đã sử dụng phương pháp nghiên cứu ngữ âm học, phân tích chi tiết hệ thống âm vị và vần của giọng Quảng Nam, đồng thời so sánh, đối chiếu với một số thổ ngữ ở Hà Tĩnh và Thanh Hóa.
Hình ảnh: Một góc phố cổ Hội An, Quảng Nam, nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, trong đó có cả ngôn ngữ.
Tác giả tập trung vào nguyên âm /ɑ/, được viết là “a” trong các từ như “cá”, “lạ”, “bạn” – một âm vị được coi là “kỳ lạ” của giọng Quảng so với các vùng miền khác. Bằng cách so sánh với thổ ngữ Kẻ Chay ở Hà Tĩnh, Andrea Hoa Pham nhận thấy sự tương đồng bất ngờ. Từ đó, bà đưa ra giả thuyết: nguyên âm /ɑ/ trong giọng Quảng Nam có nguồn gốc từ chính thổ ngữ này, được hình thành trong quá trình di dân từ Bắc Trung Bộ vào Nam trong lịch sử.
Dấu Ấn Lịch Sử Và Những Giả Thuyết Đa Chiều
Không chỉ dừng lại ở việc phân tích ngôn ngữ thuần túy, Andrea Hoa Pham còn lồng ghép vào nghiên cứu của mình những sự kiện lịch sử, đặc biệt là cuộc di dân lớn từ Thanh – Nghệ – Tĩnh vào Nam từ thế kỷ 15.
Hình ảnh: Sơ đồ phân nhánh của hệ ngôn ngữ Malayo-Polynesian, trong đó có nhánh Chamic (tiếng Chăm) và nhánh Vietic (tiếng Việt).
Bên cạnh giả thuyết về nguồn gốc từ Thanh – Nghệ – Tĩnh, tác giả cũng đề cập đến những luồng ý kiến cho rằng giọng Quảng Nam chịu ảnh hưởng từ tiếng Chăm. Tuy nhiên, bà chỉ ra rằng, cho đến nay, chưa có bằng chứng ngôn ngữ học nào đủ mạnh để chứng minh cho giả thuyết này.
Một giả thuyết khác cũng được đặt ra, liệu nguyên âm /ɑ/ độc đáo của giọng Quảng Nam có nguồn gốc từ chính vùng đất Indrapura (tên gọi Champa cổ cho vùng đất Quảng Nam ngày nay) hay không? Rất có thể, trong quá trình tiếp xúc với các ngôn ngữ khác, đặc biệt là nhóm ngôn ngữ Katuic, người Chăm ở Indrapura đã tiếp nhận và biến đổi âm vị này, sau đó truyền lại cho cộng đồng người Việt đến đây sinh sống.
Giọng Quảng Nam – “Cổ Viện” Lưu Giữ Dấu Tích Ngôn Ngữ
Mặc dù đã chỉ ra được mối liên hệ giữa giọng Quảng Nam và một số thổ ngữ ở Hà Tĩnh, Thanh Hóa, Andrea Hoa Pham vẫn để ngỏ câu hỏi: vì sao những đặc trưng âm vị ấy lại chỉ còn lưu giữ ở một số làng nhỏ, trong khi đã mai một dần ở chính quê hương của nó? Có lẽ, sau hàng trăm năm, trong khi giọng nói ở Thanh – Nghệ – Tĩnh dần thay đổi do tiếp xúc với phương ngữ Bắc Bộ, thì giọng Quảng Nam lại được bảo lưu như một “cổ viện”, lưu giữ những nét nguyên sơ của tiếng Việt xưa.
Hành trình khám phá “Nguồn Gốc Và Sự Hình Thành Giọng Quảng Nam” của Andrea Hoa Pham không chỉ là công trình nghiên cứu ngôn ngữ thuần túy mà còn là cuộc truy tìm nguồn cội, kết nối quá khứ và hiện tại. Giọng Quảng Nam, với những bí ẩn về nguồn gốc và quá trình hình thành, vẫn là đề tài hấp dẫn, thôi thúc các nhà nghiên cứu tiếp tục tìm tòi, giải mã.
