Đầu thế kỷ XX, bức tranh văn hóa Việt Nam chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ với sự xuất hiện và lan tỏa của chữ Quốc ngữ. Báo chí, với vai trò tiên phong, đã trở thành công cụ đắc lực trong việc phổ biến và hoàn thiện chữ viết này. Từ Gia Định báo (1865) do Trương Vĩnh Ký điều hành với mục tiêu “Truyền bá chữ Quốc ngữ trong nhân dân, cổ động tân học trong nước, khuyến khích nhân dân học chữ Quốc ngữ”, đến Đại Nam đồng văn nhật báo (1907) của Đông Kinh Nghĩa Thục với bài viết nổi tiếng “Người An Nam nên biết chữ An Nam” của Nguyễn Văn Vĩnh, chữ Quốc ngữ dần khẳng định vị thế trong đời sống xã hội.
Hai Tạp Chí Tiên Phong: Đông Dương và Nam Phong
Tuy nhiên, phải đến khi Đông Dương tạp chí (1913) và Nam Phong tạp chí (1917) ra đời, vai trò của báo chí trong việc truyền bá chữ Quốc ngữ mới thực sự nở rộ. Xuất bản tại miền Bắc, cả hai tạp chí này đều hướng đến một chuẩn mực ngôn ngữ thống nhất, góp phần loại bỏ phương ngữ và hoàn thiện cách viết.
Bìa Đông Dương tạp chí, một ấn phẩm quan trọng trong việc truyền bá chữ Quốc ngữ.
Đông Dương tạp chí, dưới sự điều hành của Nguyễn Văn Vĩnh và sự hỗ trợ của chính quyền thuộc địa, quy tụ nhiều cây bút xuất sắc cả Tây học lẫn Nho học. Tạp chí không chỉ giới thiệu văn hóa Tây phương, cổ động việc học chữ Quốc ngữ, mà còn đăng tải nhiều bài viết phân tích lợi ích của chữ Quốc ngữ so với chữ Hán và chữ Nôm, phê phán lối học khoa cử cũ, bàn về cách in ấn, cách thống nhất trong nói và viết. Nguyễn Văn Vĩnh, với những bài viết như “Chữ Quốc ngữ”, “Cách viết chữ Quốc ngữ”, “Chữ Nho nên để hay nên bỏ”, “Tiếng An Nam”, đã khẳng định chữ Quốc ngữ là lợi khí mở mang dân trí, nâng cao dân khí và phục hưng văn hóa dân tộc. Ông kêu gọi các bậc tài hoa, người có học thức dồn tâm huyết cho văn chương Quốc ngữ, từ báo chí, sách vở đến thơ văn, đơn từ kiện tụng. Vũ Ngọc Phan đã nhận xét về Nguyễn Văn Vĩnh: “Ông có công lớn với quốc văn là vì ông đã đứng chủ trương một cơ quan văn học vào buổi mà đối với văn chương, mọi người còn bỡ ngỡ.”
Nam Phong tạp chí (1917), do Louis Marty sáng lập, với Phạm Quỳnh phụ trách phần chữ Quốc ngữ, tiếp nối và phát triển mạnh mẽ hơn nữa sứ mệnh của Đông Dương tạp chí. Tạp chí quy tụ những cây bút nổi tiếng như Nguyễn Bá Học, Lê Dư, Phạm Duy Tốn, Nguyễn Hữu Tiến,… Nam Phong tạp chí không chỉ tiếp tục biên soạn từ điển, dịch thuật tác phẩm nước ngoài, mà còn mạnh dạn đề nghị sử dụng chữ Quốc ngữ trong công văn giấy tờ và đưa vào giảng dạy trong trường học.
Phạm Quỳnh và Tâm Huyết với Chữ Quốc ngữ
Phạm Quỳnh, chủ bút Nam Phong, là một nhân vật tiêu biểu trong việc cổ vũ và truyền bá chữ Quốc ngữ. Trong bài “Khảo về chữ Quốc ngữ”, ông khẳng định chữ Quốc ngữ là văn tự chung của dân tộc Việt Nam, là lợi khí truyền bá sự học. Ông đã kiên quyết bảo vệ chữ Quốc ngữ trước những ý kiến xem thường, cho rằng nó không thể sánh bằng chữ Pháp. Phạm Quỳnh tin rằng “hậu vận nước Nam ta hay hay dở là ở chữ Quốc ngữ, ở văn Quốc ngữ”.
Cuộc Tranh Luận và Khát Vọng Thống Nhất Ngôn Ngữ
Những năm đầu thế kỷ XX, cuộc tranh luận về thống nhất tiếng nói và chữ viết diễn ra sôi nổi, với nhiều bài viết như “Chữ Quốc ngữ ở Nam kỳ và thế lực của phụ nữ”, “Vấn đề viết chữ Quốc ngữ cho đúng”. Phan Khôi, với những lập luận sắc sảo, đã đề cao tính tiện ích của chữ Quốc ngữ và kêu gọi sự thống nhất trong cách viết.
Dù có những khác biệt trong quan điểm, giới trí thức thời bấy giờ đều đồng thuận về vai trò quan trọng của chữ Quốc ngữ đối với vận mệnh dân tộc. Họ nhận thấy chữ Quốc ngữ, chứ không phải chữ Hán hay chữ Pháp, mới là công cụ hữu hiệu nhất để mở mang dân trí, nâng cao nhận thức cho người Việt.
Kết Luận: Chữ Quốc Ngữ – Nền Tảng Văn Hóa Dân Tộc
Hành trình của chữ Quốc ngữ từ những ngày đầu xuất hiện đến khi trở thành văn tự chính thức của dân tộc là một chặng đường dài đầy nỗ lực và tâm huyết của nhiều thế hệ trí thức. Đông Dương tạp chí và Nam Phong tạp chí là hai cột mốc quan trọng, đánh dấu sự phát triển vượt bậc của chữ Quốc ngữ, góp phần xây dựng nền tảng vững chắc cho văn hóa Việt Nam hiện đại. Tinh thần khai phóng, khát vọng đổi mới và niềm tin vào sức mạnh của ngôn ngữ dân tộc chính là di sản quý báu mà những người tiên phong đã để lại cho thế hệ mai sau.
Tài liệu tham khảo:
- Nguyễn Quang Ân (1998), Lịch sử văn hóa Việt Nam những gương mặt trí thức. Tập 1. Nxb Văn Hóa Thông Tin.
- Nguyễn Văn Vĩnh (1913), Chủ nghĩa. Đông Dương tạp chí.
- Hoàng Tiến (2003), Chữ Quốc ngữ và cuộc cách mạng chữ viết đầu thế kỷ XX. Nxb Thanh Niên.
- Vũ Ngọc Phan (2005), Nhà văn hiện đại. Tập 1. Nxb Văn Học.
- Phạm Quỳnh (1927), Khảo về chữ Quốc ngữ. Tạp chí Nam Phong.
- Phạm Quỳnh (2005), Thượng chi văn tập. Nxb Văn Học.
- Tranh luận văn nghệ thế kỷ XX, tập 1 (2001). Nxb Lao động, Hà Nội.
