Cuối thập niên 1960, giữa cuộc chiến tranh Việt Nam khốc liệt, một người đàn ông trẻ tuổi người Mỹ, Douglas Hostetter, đã lựa chọn một con đường khác biệt. Là tín đồ Mennonite, một giáo phái Cơ đốc giáo phản đối chiến tranh, ông đã từ chối tham gia quân đội và thay vào đó, tình nguyện phục vụ dân sự tại Tam Kỳ, Quảng Nam, Việt Nam. Hành trình của ông tại vùng đất chiến tranh này không chỉ là một câu chuyện về lòng dũng cảm và sự cống hiến, mà còn là một bài học sâu sắc về tình người và sự thấu hiểu giữa những con người thuộc hai phía đối lập của cuộc chiến.
Hành trình của Hostetter bắt đầu từ một quyết định đầy trăn trở. Là tín đồ Mennonite, việc phản đối chiến tranh là một lẽ tự nhiên, nhưng việc chọn Tam Kỳ, một thị xã nằm giữa vùng chiến sự ác liệt, làm nơi thực hiện nghĩa vụ dân sự thay thế quả là một quyết định táo bạo. Ông đến Tam Kỳ vào năm 1966, khi nơi đây tràn ngập những người tị nạn chạy trốn chiến tranh. Công việc của ông là dạy tiếng Anh cho học sinh trung học và tổ chức các lớp học xóa mù chữ cho trẻ em tị nạn.
Gặp gỡ và thay đổi định kiến
Những trải nghiệm tại Tam Kỳ đã thay đổi hoàn toàn định kiến của Hostetter về cả người Mỹ và người Việt Nam. Trái ngược với suy nghĩ ban đầu, ông nhận thấy những người lính Mỹ ở đây đều tốt bụng và tử tế. Điều này khiến ông ngạc nhiên, bởi trước đó, ông luôn cho rằng họ là những kẻ ác. Sự ngạc nhiên không dừng lại ở đó khi ông gặp gỡ những người Việt Nam đang chiến đấu chống lại Mỹ. Họ cũng là những người tốt bụng và thiện lương. Điều này đặt ra một câu hỏi day dứt: Tại sao những người tốt lại phải giết hại lẫn nhau?
Hình: Tam Kỳ trong thời kỳ chiến tranh.
Cuộc sống không vũ khí giữa lòng chiến sự
Hostetter từ chối sống trong khu phức hợp được bảo vệ nghiêm ngặt của USAID, nơi dành cho người Mỹ. Ông chọn sống cùng một người bạn theo chủ nghĩa hòa bình trong một ngôi nhà gỗ nhỏ, không vũ khí, không tường rào bảo vệ. Mặc dù bà chủ nhà khuyên ông nên trang bị vũ khí để tự vệ trước Việt Cộng, nhưng ông kiên quyết giữ vững lập trường hòa bình của mình. Sự lựa chọn này, tưởng chừng như liều lĩnh, lại trở thành lá chắn bảo vệ ông. Trong suốt ba năm ở Tam Kỳ, Việt Cộng đã nhiều lần tấn công các khu vực của người Mỹ, nhưng ngôi nhà nhỏ của ông, nơi duy nhất không có vũ khí, lại luôn bình yên vô sự.
Ánh sáng giáo dục giữa bóng đêm chiến tranh
Chứng kiến cảnh trẻ em tị nạn thất học, Hostetter đã nỗ lực tổ chức các lớp học xóa mù chữ cho chúng. Ông nhận ra mình không đủ khả năng dạy các em đọc viết tiếng Việt, nên đã vận động học sinh cấp ba làm tình nguyện viên. Chương trình xóa mù chữ bắt đầu từ những bước nhỏ, nhưng dần dần phát triển mạnh mẽ, lan rộng ra các làng xung quanh Tam Kỳ. Sự khao khát học tập của người dân nơi đây đã khiến Hostetter vô cùng xúc động. Một trưởng làng đã tha thiết xin ông mở lớp học, khẳng định rằng họ “cần giáo viên nhiều hơn cần lính chiến”.
Hình: Nút in bài viết.
Gặp lại người bạn cũ sau nhiều năm xa cách
Năm 1969, Hostetter trở về Mỹ. Nhiều năm sau, ông bất ngờ được liên lạc bởi Nguyễn Văn Muội, một học sinh cũ từng tham gia chương trình xóa mù chữ ở Tam Kỳ. Muội đã trở thành giáo viên trung học ở Tam Kỳ sau khi chiến tranh kết thúc. Câu chuyện của Muội tiết lộ một sự thật đáng kinh ngạc: Anh trai của Lê Đình Sủng, một người bạn nghệ sĩ của Hostetter, lại là một sĩ quan cao cấp của miền Bắc. Sau 1975, Sủng trở thành trưởng ban giáo dục ở Tam Kỳ. Điều này cho thấy, tình người và sự thật có sức mạnh vượt qua mọi ranh giới, kết nối những con người tưởng chừng như đối lập.
Câu chuyện của Douglas Hostetter tại Tam Kỳ không chỉ là một hành trình cá nhân đầy cảm hứng, mà còn là một minh chứng cho sức mạnh của tình yêu thương và sự thấu hiểu. Nó nhắc nhở chúng ta rằng, ngay cả trong những hoàn cảnh khắc nghiệt nhất, con người vẫn có thể tìm thấy sự đồng cảm và xây dựng những mối quan hệ vượt qua mọi khác biệt. Bài học lịch sử này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, khi thế giới vẫn đang đối mặt với những xung đột và chia rẽ.
Tài liệu tham khảo:
- Bài viết gốc: Douglas Hostetter, “A Conscientious Objector in a War Zone”, The New York Times, 02/06/2017.
- Hình ảnh: Bài viết gốc trên The New York Times.
