Cuộc đời và sự nghiệp của đại thi hào Nguyễn Du (1765-1820) là một kho tàng văn hóa đồ sộ, ẩn chứa trong đó là những hành trình đầy ắp dấu ấn lịch sử. Một trong những hành trình quan trọng nhất là chuyến đi sứ sang Trung Quốc vào năm 1813-1814, hành trình này đã khơi nguồn cảm hứng cho tập thơ chữ Hán Bắc hành tạp lục – một tác phẩm giá trị phản ánh tâm hồn nhạy bén của Nguyễn Du trước phong cảnh và con người trên đất nước Trung Hoa rộng lớn.
Tuy nhiên, hành trình cụ thể của Nguyễn Du trong chuyến đi sứ này, đặc biệt là trên đường trở về, vẫn còn là một ẩn số, khơi gợi nhiều tranh luận trong giới nghiên cứu văn học. Trong số đó, giả thuyết của PGS.TS. Nohira Munehiro, dựa trên bản chép tay Bắc hành tạp lục (ký hiệu A.1494) và tờ bẩm của sứ bộ Nguyễn Du, đã đưa ra những góc nhìn mới mẻ, thách thức những nhận định trước đây và mở ra hướng nghiên cứu mới về hành trình văn hóa của vị đại thi hào.
Nguyễn Du có tạt xuống Lâm An hay không?
Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất là liệu Nguyễn Du có ghé thăm Lâm An (nay là Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang) trên đường trở về từ sứ quán hay không. Các nhà nghiên cứu như Đào Duy Anh và Mai Quốc Liên đều cho rằng Nguyễn Du có đến Lâm An, dựa trên một số bài thơ trong Bắc hành tạp lục.
Tuy nhiên, PGS.TS. Nohira Munehiro đã đưa ra lập luận phản bác dựa trên hai nguồn tư liệu chính: bản chép tay Bắc hành tạp lục A.1494 và tờ bẩm của sứ bộ Nguyễn Du. Theo đó, thứ tự các bài thơ trong bản chép tay A.1494 cho thấy bài “Nhạc Vũ Mục huỳnh” (viết về mộ Nhạc Phi) nằm giữa những bài viết ở miền bắc Hà Nam và miền nam Hà Bắc, cho thấy Nguyễn Du đã ghé thăm mộ Nhạc Phi trên đường đi, chứ không phải trên đường về.
Hơn nữa, tờ bẩm của sứ bộ Nguyễn Du cũng ghi nhận hành trình trở về của ông đi qua các tỉnh Sơn Đông, An Huy, Hồ Bắc và Quảng Tây, không hề nhắc đến Lâm An.
Lật lại địa điểm sáng tác một số bài thơ
Dựa trên giả thuyết Nguyễn Du không đến Lâm An, PGS.TS. Nohira Munehiro cũng xem xét lại địa điểm sáng tác của một số bài thơ khác, vốn được cho là được viết ở Lâm An hoặc vùng phụ cận:
- “Chu Lang mộ”: Thay vì Nam Kinh như nhận định trước đây, PGS.TS. Nohira Munehiro cho rằng Nguyễn Du đã viếng mộ Chu Du ở một trong hai địa điểm thuộc tỉnh An Huy, dựa trên ghi chép trong sách địa chí Trung Quốc.
- “Ngũ Tổ Sơn đạo trung”: PGS.TS. Nohira Munehiro chỉ ra rằng bản chép tay A.1494 ghi tên bài thơ là “Ngũ Tổ Sơn đạo trung” chứ không phải “Tổ Sơn đạo trung”. Điều này cho thấy địa điểm Nguyễn Du đi qua là núi Ngũ Tổ Sơn ở tỉnh Hồ Bắc, không phải núi Tổ Sơn ở Chiết Giang như nhận định trước đây.
- “Lương Chiêu Minh Thái tử phân kinh thạch đài”: PGS.TS. Nohira Munehiro cho rằng thạch đài mà Nguyễn Du nhắc đến nằm ở tỉnh An Huy, dựa trên ghi chép trong sách địa chí Trung Quốc.
Những điểm cần tiếp tục nghiên cứu
Bên cạnh những giả thuyết về địa điểm sáng tác ba bài thơ trên, PGS.TS. Nohira Munehiro cũng lưu ý đến một số địa điểm khác cần được xem xét lại như núi Đông Sơn trong bài “Vinh Khải Kỳ thập tuệ xứ” và trạm Tây Hà trong hai bài “Tây Hà dịch” và “Sở kiến hành”.
Kết luận
Giả thuyết của PGS.TS. Nohira Munehiro về hành trình đi sứ của Nguyễn Du, dù chưa phải là kết luận cuối cùng, đã thách thức những quan điểm cũ và mở ra hướng nghiên cứu mới về hành trình văn hóa của vị đại thi hào.
Việc xác định chính xác hành trình của Nguyễn Du không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn bối cảnh ra đời của các tác phẩm mà còn góp phần làm sáng tỏ những chiêm nghiệm và suy tư của ông về văn hóa, lịch sử và con người Trung Hoa. Nghiên cứu về hành trình của Nguyễn Du là một hành trình dài hơi, đòi hỏi sự kết hợp của nhiều phương pháp tiếp cận và nguồn tư liệu đa dạng.
