Thành phố Biên Hòa, trung tâm kinh tế – văn hóa của tỉnh Đồng Nai, mang trong mình một bề dày lịch sử đáng tự hào. Từ những dấu tích xa xưa của vương quốc Phù Nam, Chân Lạp đến sự phát triển năng động của thời hiện đại, địa giới hành chính của Biên Hòa đã trải qua nhiều biến đổi, gắn liền với những thăng trầm của lịch sử dân tộc. Bài viết này sẽ đưa chúng ta ngược dòng thời gian, khám phá hành trình biến đổi địa giới hành chính của thành phố Biên Hòa qua các thời kỳ.
Nội dung
- Thời kỳ tiền thế kỷ XVII: Bóng dáng các vương quốc cổ
- Thế kỷ XVII – 1858: Thời kỳ mở cõi và xác lập quyền lực của chúa Nguyễn
- Thời Pháp thuộc (1858-1945): Những biến đổi dưới ách đô hộ
- 1945-1975: Hai miền đất nước, hai chế độ hành chính
- Từ 1975 đến nay: Hành trình phát triển của thành phố Biên Hòa
- Kết luận
- Tài liệu tham khảo
Bản đồ Nam Kỳ lục tỉnh (1841-1862)
Thời kỳ tiền thế kỷ XVII: Bóng dáng các vương quốc cổ
Dấu tích khảo cổ học cho thấy vùng đất Biên Hòa đã có người sinh sống từ thời tiền sử. Đầu Công nguyên, nơi đây là một phần quan trọng của vương quốc Phù Nam hùng mạnh, sau đó là Chân Lạp. Tuy nhiên, tư liệu về sự phân chia hành chính cụ thể của các vương quốc này trên vùng đất Biên Hòa còn rất hạn chế. Vùng đất này dường như vẫn là một vùng ngoại vi, chưa được chú trọng khai phá và quản lý.
Thế kỷ XVII – 1858: Thời kỳ mở cõi và xác lập quyền lực của chúa Nguyễn
Cuối thế kỷ XVII đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Biên Hòa với làn sóng di dân từ Đàng Trong và người Hoa đến khai phá. Năm 1698, chúa Nguyễn Phúc Chu chính thức sáp nhập vùng đất Đồng Nai, bao gồm cả Biên Hòa ngày nay, vào lãnh thổ Đàng Trong. Nguyễn Hữu Cảnh được giao trọng trách kinh lược, đặt nền móng cho bộ máy hành chính, đặt tên và phân chia địa giới. Biên Hòa lúc này thuộc huyện Phước Long, dinh Trấn Biên, một đơn vị hành chính rộng lớn bao phủ phần lớn Đông Nam Bộ ngày nay.
Qua các triều đại chúa Nguyễn, địa giới hành chính tiếp tục được củng cố và hoàn thiện. Năm 1808, vua Gia Long thành lập Gia Định thành, bao gồm toàn bộ Nam Bộ. Biên Hòa lúc này thuộc huyện Phước Chánh, phủ Phước Long, Gia Định thành. Đến thời Minh Mạng (1820-1841), địa giới hành chính được phân chia chi tiết hơn với sự xuất hiện của các tổng, thôn, xã. Năm 1831, cuộc cải cách hành chính của vua Minh Mạng đã xóa bỏ Gia Định thành, chia Nam Kỳ thành 6 tỉnh, trong đó Biên Hòa là một tỉnh.
Thời Pháp thuộc (1858-1945): Những biến đổi dưới ách đô hộ
Năm 1862, sau khi chiếm được Biên Hòa, thực dân Pháp tiến hành nhiều cải cách hành chính. Ban đầu, tỉnh Biên Hòa bị chia thành các hạt Thanh tra, sau đó được tổ chức lại thành tỉnh. Người Pháp xóa bỏ cấp phủ, huyện, thay thế bằng quận. Địa giới các tổng, làng, xã cũng có những điều chỉnh. Tỉnh lỵ Biên Hòa được đặt tại xã Bình Trước, tổng Phước Vinh Thượng từ năm 1901. Đến năm 1939, tỉnh Biên Hòa gồm 5 quận và 16 tổng.
Biên Hòa thời Pháp thuộc
1945-1975: Hai miền đất nước, hai chế độ hành chính
Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, thị xã Biên Hòa được thành lập trên cơ sở xã Bình Trước và một số xã lân cận. Trong kháng chiến chống Pháp, địa giới hành chính có nhiều thay đổi để phù hợp với tình hình chiến sự. Năm 1948, tỉnh Biên Hòa và Thủ Dầu Một sáp nhập thành tỉnh Thủ Biên. Sau Hiệp định Genève 1954, chính quyền Sài Gòn chia Nam Phần thành nhiều tỉnh, trong đó có tỉnh Biên Hòa. Năm 1965, thị xã Biên Hòa được nâng cấp ngang tỉnh với phiên hiệu U1. Về phía cách mạng, thị xã Biên Hòa và các vùng lân cận được tổ chức thành các đơn vị hành chính riêng biệt. Năm 1973, thị xã Biên Hòa được nâng cấp thành thành phố Biên Hòa trực thuộc tỉnh Biên Hòa.
Từ 1975 đến nay: Hành trình phát triển của thành phố Biên Hòa
Sau năm 1975, thành phố Biên Hòa thuộc tỉnh Đồng Nai. Địa giới hành chính tiếp tục được điều chỉnh, sáp nhập và mở rộng. Năm 2010, bốn xã của huyện Long Thành được sáp nhập vào thành phố Biên Hòa. Đến nay, thành phố Biên Hòa gồm 23 phường và 7 xã, là một trung tâm kinh tế, văn hóa sầm uất của khu vực Đông Nam Bộ.
Kết luận
Hành trình biến đổi địa giới hành chính của thành phố Biên Hòa phản ánh những biến động lịch sử, chính trị và xã hội của đất nước. Từ một vùng đất ngoại vi của các vương quốc cổ, Biên Hòa đã trở thành một thành phố năng động, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của vùng Đông Nam Bộ. Việc tìm hiểu về lịch sử hành chính của Biên Hòa không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ mà còn là cơ sở để hoạch định tương lai cho thành phố này.
Tài liệu tham khảo
- Phan Huy Lê (2016), Vùng đất Nam Bộ – quá trình hình thành và phát triển, tập 1, NXB. Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội.
- Trịnh Hoài Đức (1998), Gia Định thành thông chí, NXB. Giáo dục, Hà Nội.
- Huỳnh Văn Tới, Phan Đình Dũng (2013), Đồng Nai góc nhìn văn hóa, NXB. Đồng Nai.
- PGS. Huỳnh Lửa (chủ biên) (2017), Lịch sử khai phá vùng đất Nam Bộ, NXB. Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh.
- Như Hiền Nguyễn Ngọc Hiền (2017), Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh (1650 – 1700) với công cuộc khai sáng miền Nam nước Việt cuối thế kỉ XVII, NXB. Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh.
- Nguyễn Đình Tư (2016), Chế độ thực dân Pháp trên đất Nam Kỳ (1859 – 1954), NXB. Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh.
- Hội khoa học lịch sử Đồng Nai, Ths. Trần Quang Toại (chủ biên) (2013), Địa danh hành chính – văn hóa – lịch sử Đồng Nai, NXB. Đồng Nai.
- Ban chấp hành Đảng bộ thành phố Biên Hòa (1999), Lịch sử Đảng bộ thành phố Biên Hòa, NXB. Tổng hợp Đồng Nai.
