Vùng đất Tuva, nằm giữa Siberia và Mông Cổ, đã trải qua một hành trình lịch sử đầy biến động, từ sự cai trị của người Mông Cổ, nhà Thanh đến cuộc đấu tranh giành độc lập và cuối cùng là trở thành một nước cộng hòa dưới sự ảnh hưởng của Liên Xô. Câu chuyện về Tuva là một minh chứng rõ nét cho những biến động địa chính trị phức tạp đầu thế kỷ 20.
Người Mông Cổ đã đặt ách thống trị lên Tannu Uriankhai, bao gồm cả Tuva, từ năm 1207 đến 1757. Sau đó, vùng đất này thuộc quyền quản lý của nhà Thanh, được xem như một phần của Ngoại Mông. Sự sụp đổ của triều đại Mãn Thanh năm 1911 đã mở ra một chương mới cho lịch sử Tuva.
Khởi nghĩa Vũ Xương và sự trỗi dậy của phong trào ly khai
Nhân sự kiện Khởi nghĩa Vũ Xương năm 1911, Sa hoàng Nga đã khéo léo thúc đẩy phong trào ly khai trong cộng đồng người Tuva. Kết quả là Cộng hòa Urjanchai ra đời, đánh dấu bước đầu tiên trên con đường độc lập của Tuva. Tuy nhiên, nền độc lập non trẻ này nhanh chóng bị lu mờ khi Tuva trở thành vùng bảo hộ của Nga dưới tên gọi Kray Uryankhay vào ngày 17/4/1914, dưới sự cai trị của Sa hoàng Nicolai II. Thủ phủ Belotsarsk (Đô thị của Sa hoàng Trắng) được thành lập, thể hiện rõ ràng ảnh hưởng của Nga. Cùng thời điểm này, năm 1911, Mông Cổ cũng tuyên bố độc lập dưới sự bảo hộ của Nga.
Nội chiến Nga và sự can thiệp của các thế lực bên ngoài
Cách mạng Nga năm 1917 đã tạo ra một khoảng trống quyền lực, khiến Tuva trở thành mục tiêu tranh giành của nhiều thế lực. Từ tháng 7/1918 đến tháng 7/1919, Bạch vệ Nga dưới sự chỉ huy của Aleksandr Kolchak đã chiếm đóng phần lớn lãnh thổ Tuva. Pyotr Ivanovich Turchaninov được Bạch vệ Nga dựng lên làm người cai trị khu vực. Tình hình càng thêm phức tạp khi quân Trung Quốc chiếm đóng phía tây nam Tuva, trong khi quân Mông Cổ dưới sự lãnh đạo của Khatanbaatar Magsarjav kiểm soát phía nam. Hồng quân, lực lượng của chính quyền Bolshevik, đã giành lại quyền kiểm soát Tuva từ tháng 7/1919 đến tháng 2/1920. Tuy nhiên, quyền kiểm soát lại rơi vào tay Trung Quốc từ tháng 2/1920 đến tháng 6/1921.
Thành lập Cộng hòa Nhân dân Tuva
Giữa những biến động chính trị, ngày 14/8/1921 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Tuva. Với sự hỗ trợ của Nga, những người Bolshevik đã thành lập Cộng hòa Nhân dân Tuva, còn được người dân địa phương gọi là Tannu-Tuva. Điều đáng chú ý là hiến pháp đầu tiên của quốc gia non trẻ này đã tuyên bố Tuva hành động dưới sự bảo trợ của nước Nga Xô Viết trong các vấn đề quốc tế, cho thấy ảnh hưởng sâu rộng của Liên Xô.
Đảng Nhân dân Cách mạng Tuva (TPRP) được thành lập và chính phủ bắt đầu hoạt động vào tháng 2/1922. Biên giới Liên Xô-Tuvan được xác định vào tháng 1/1923, và quân đội Liên Xô rút khỏi lãnh thổ Tuva theo thỏa thuận năm 1921. Năm 1924, hiến pháp mới được thông qua, khẳng định Tuva sẽ phát triển theo con đường phi tư bản chủ nghĩa với TPRP là đảng duy nhất cầm quyền. Thỏa thuận hữu nghị giữa Liên Xô và Tuva năm 1925, tuy khẳng định Liên Xô không coi Tuva là lãnh thổ của mình, nhưng vẫn thể hiện rõ mối quan hệ chặt chẽ giữa hai nước.
Kết luận
Hành trình lập quốc của Cộng hòa Nhân dân Tuva là một câu chuyện phức tạp về sự giao thoa giữa các cường quốc, các cuộc đấu tranh giành độc lập và ảnh hưởng của các hệ tư tưởng chính trị. Sự ra đời của Tuva phản ánh bối cảnh địa chính trị đầy biến động đầu thế kỷ 20, đồng thời cho thấy vai trò quan trọng của Liên Xô trong việc định hình vận mệnh của quốc gia này. Câu chuyện của Tuva là một bài học lịch sử quý giá về tầm quan trọng của tự chủ và những thách thức trong việc duy trì độc lập giữa những biến động quốc tế.
