Nội dung bài viết
Năm Nhâm Tý (1792), vua Quang Trung đột ngột băng hà, triều đình Tây Sơn đứng trước một bước ngoặt lịch sử quan trọng. Trong bối cảnh đầy biến động, Ngô Thì Nhậm, một văn thần kiệt xuất, được giao trọng trách dẫn đầu sứ bộ sang nhà Thanh báo tang và cầu phong cho vua Cảnh Thịnh. Hành trình gian nan này không chỉ là một nhiệm vụ ngoại giao mà còn là một cuộc hành hương xuyên suốt lịch sử và văn hóa Trung Hoa, được ông ghi chép lại tỉ mỉ trong tác phẩm Hoàng Hoa Đồ Phả.
Ngô Thì Nhậm – Nhà Ngoại Giao Tài Ba Thời Tây Sơn
Trước khi bước vào hành trình sứ bộ, ta hãy tìm hiểu về Ngô Thì Nhậm – một nhân vật xuất chúng của lịch sử Việt Nam. Sinh năm 1746 tại làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Trì, Hà Đông, trong một gia đình khoa bảng lừng lẫy, Ngô Thì Nhậm sớm nổi danh với tài năng văn chương và kiến thức uyên bác. Ông đỗ đầu kỳ thi Hương năm 1765 và đỗ Tiến sĩ năm 1775. Sau khi trải qua nhiều chức vụ quan trọng dưới triều Lê – Trịnh, ông được vua Quang Trung trọng dụng, phong làm Tả Thị lang Bộ Lại, tước Trình Phái hầu, sau thăng Thượng thư Bộ Binh. Tài năng của ông được phát huy cao độ trên các lĩnh vực chính trị và ngoại giao. Việc lựa chọn ông làm chánh sứ cho thấy sự tin tưởng tuyệt đối của triều đình Tây Sơn vào năng lực của Ngô Thì Nhậm.
Cuộc Hành Trình Vạn Dặm Đầy Chông Gai
Sứ bộ khởi hành từ Thăng Long ngày 20 tháng 3 năm Quý Sửu (1793). Qua cửa ải Nam Quan ngày 27 tháng 3, đoàn trải qua một hành trình dài hơn 6000km, xuyên qua các vùng đất Việt, Sở, Tống, Ngụy, Trịnh, Triệu, Yên mới đến Yên Kinh vào ngày 8 tháng 5. Ngô Thì Nhậm đã miêu tả cuộc hành trình này là “ngày đêm rong ruổi không lúc nào nghỉ ngơi.”
Trên đường đi, sứ bộ không chỉ đối mặt với những khó khăn về địa hình hiểm trở, thời tiết khắc nghiệt mà còn phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của nhà Thanh. Mỗi địa phương đoàn đi qua đều có quan lại cung cấp thuyền bè, xe ngựa, phu dịch, bày cổng chào, dịch quán tiếp đón. Quân lính canh phòng nghiêm ngặt đề phòng thảo khấu cướp bóc. Ngay từ những bước chân đầu tiên trên đất Trung Hoa, Ngô Thì Nhậm đã cảm nhận được sự kiểm soát chặt chẽ của triều đình nhà Thanh.
Những Góc Nhìn Văn Hóa và Lịch Sử Sâu Sắc
Hoàng Hoa Đồ Phả không chỉ đơn thuần là ghi chép về hành trình sứ bộ mà còn là một bức tranh toàn cảnh về văn hóa, lịch sử và con người Trung Hoa thời bấy giờ. Ngô Thì Nhậm đã ghi chép lại tất cả những gì ông thấy, từ những phong tục tập quán độc đáo đến những di tích lịch sử nổi tiếng. Ông cũng không quên bày tỏ những suy ngẫm sâu sắc về thân phận con người, về lẽ đời, về đạo lý trị quốc.
Trong bài thơ Ngỡ Là Tuyết Hay Trăng, Ngô Thì Nhậm đã thể hiện sự tinh tế trong quan sát và cảm nhận thiên nhiên. Giữa đêm trường tuyết phủ trắng xóa, ông đã tự vấn về sự hình thành của vũ trụ, về nguồn gốc của con người, về lẽ thịnh suy của vạn vật. Bài thơ không chỉ toát lên vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên mà còn chứa đựng những triết lý nhân sinh sâu sắc.
Từ Báo Tang Đến Cầu Phong – Một Nhiệm Vụ Ngoại Giao Thành Công
Sau 12 ngày ở Yên Kinh, sứ bộ được vua Càn Long và triều đình trọng đãi. Vua Càn Long đã làm thơ, viết văn tặng Ngô Thì Nhậm, đồng thời ban thưởng lụa quý, bạc trắng và chính thức phong cho Cảnh Thịnh làm Quốc Vương. Sứ bộ lên đường về nước ngày 20 tháng 5 và về đến Phú Xuân vào tháng 9 năm Quý Sửu.
Nhiệm vụ ngoại giao của Ngô Thì Nhậm đã thành công mỹ mãn. Tuy nhiên, đằng sau sự trọng thị của nhà Thanh, ẩn chứa những toan tính chính trị sâu xa. Việc phong Cảnh Thịnh làm “Quốc Vương” thay vì “An Nam Quốc Vương” như các triều đại trước đó cho thấy nhà Thanh đang muốn thay đổi cách nhìn nhận về Việt Nam, từ một quốc gia độc lập thành một phiên thuộc.
Bài Học Lịch Sử Vẫn Còn Nguyên Giá Trị
Hành trình sứ bộ của Ngô Thì Nhậm không chỉ là một sự kiện lịch sử quan trọng mà còn là một bài học quý giá cho hậu thế. Sự khéo léo trong ứng xử, sự am hiểu văn hóa và lịch sử Trung Hoa đã giúp Ngô Thì Nhậm hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Qua Hoàng Hoa Đồ Phả, chúng ta không chỉ được sống lại một giai đoạn lịch sử hào hùng mà còn được chiêm nghiệm về những giá trị văn hóa trường tồn của dân tộc.
