Câu chuyện về Tiền Học Sâm, một trong những nhà khoa học lỗi lạc nhất của Trung Quốc thế kỷ 20, không chỉ là hành trình của một thiên tài khoa học mà còn là bản anh hùng ca về lòng yêu nước và khát vọng cống hiến cho quê hương. Từ giảng đường Caltech danh tiếng đến vai trò “Cha đẻ ngành tên lửa và hàng không vũ trụ Trung Quốc”, cuộc đời ông gắn liền với những biến động chính trị – xã hội đầy kịch tính giữa hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Từ “Nhóm cảm tử” đến chuyên gia tên lửa hàng đầu
Sinh ra trong một gia đình trí thức tại Hàng Châu, Trung Quốc, Tiền Học Sâm sớm bộc lộ tài năng xuất chúng. Sau khi tốt nghiệp Đại học Giao thông Thượng Hải năm 1935, ông sang Mỹ du học và nhận bằng Tiến sĩ tại Học viện Công nghệ California (Caltech) năm 1939 dưới sự hướng dẫn của giáo sư Theodore von Kármán, một nhà khoa học hàng không vũ trụ lừng lừng. Tại Caltech, Tiền Học Sâm tham gia “Nhóm cảm tử” – một biệt danh đầy ấn tượng dành cho nhóm nghiên cứu thiết kế chế tạo tên lửa, phản ánh mức độ nguy hiểm của công việc này. Chính tại đây, ông đã đặt nền móng cho sự nghiệp lẫy lừng của mình với lý thuyết về chế tạo tên lửa có vận tốc 10.000 km/h, gây tiếng vang lớn trong giới khoa học thời bấy giờ.
Tiền Học Sâm thời trẻ
Trong Chiến tranh Thế giới thứ hai, Tiền Học Sâm tham gia Dự án Manhattan, chương trình tối mật của Mỹ nhằm phát triển bom nguyên tử. Sau chiến tranh, với năng lực xuất chúng, ông được mời tham gia nghiên cứu chế tạo tên lửa cho quân đội Mỹ và được phong hàm Đại tá. Những đóng góp của Tiền Học Sâm đã đưa ông trở thành một trong những chuyên gia tên lửa hàng đầu thế giới, nhận được sự kính nể từ cộng đồng khoa học quân sự Mỹ.
Khát vọng trở về và 5 năm giam lỏng
Niềm vui vỡ òa khi hay tin nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ra đời năm 1949 đã thôi thúc Tiền Học Sâm trở về quê hương. Tuy nhiên, bối cảnh chính trị phức tạp của thời kỳ Chiến tranh Lạnh, đặc biệt là làn sóng chống cộng mạnh mẽ tại Mỹ do Thượng nghị sĩ Joseph McCarthy khởi xướng, đã trở thành rào cản lớn nhất trên con đường trở về của ông. Bị CIA nghi ngờ có liên hệ với cộng sản, Tiền Học Sâm bị tước quyền tham gia các nghiên cứu quân sự bí mật. Cảm thấy bị xúc phạm và khao khát cống hiến cho tổ quốc, ông quyết định xin trở về Trung Quốc.
Tuy nhiên, chính phủ Mỹ đã thẳng thừng từ chối yêu cầu này. Họ lo sợ những kiến thức tuyệt mật về tên lửa mà Tiền Học Sâm nắm giữ sẽ rơi vào tay Trung Quốc. Ông bị quản thúc tại gia suốt 5 năm, sách vở bị tịch thu, cuộc sống bị giám sát chặt chẽ. Sự việc này đã gây phẫn nộ trong dư luận Trung Quốc và trở thành tâm điểm của cuộc đấu tranh ngoại giao giữa hai nước.
Chiến dịch ngoại giao “giải cứu” Tiền Học Sâm
Nhận thức được tầm quan trọng của Tiền Học Sâm đối với sự phát triển khoa học kỹ thuật của đất nước, Thủ tướng Chu Ân Lai đã khởi động một chiến dịch ngoại giao phức tạp nhằm đưa ông trở về. Trung Quốc đã bắt giữ một số công dân Mỹ, đồng thời thông qua các kênh ngoại giao, đặc biệt là qua Anh Quốc, để gây sức ép với Mỹ. Cuộc đàm phán kéo dài và đầy căng thẳng, với những nhượng bộ đáng kể từ phía Trung Quốc, như việc trả tự do cho các phi công Mỹ bị bắt giữ.
Bất ngờ thay, bước ngoặt của sự việc lại đến từ một lá thư bí mật. Tiền Học Sâm đã gửi một lá thư cho Trần Thúc Thông, Phó Chủ tịch Quốc hội Trung Quốc, bày tỏ nguyện vọng tha thiết được trở về. Lá thư được viết trên giấy cuốn thuốc lá mỏng, giấu kín trong một cuốn sách và chuyển về nước qua ngả Bỉ. Bức thư này đã trở thành bằng chứng không thể chối cãi về nguyện vọng của Tiền Học Sâm, giúp phá vỡ thế bế tắc trong cuộc đàm phán.
Trở về và cống hiến cho Tổ quốc
Cuối cùng, sau nhiều nỗ lực, ngày 4/8/1955, Tiền Học Sâm nhận được thông báo được phép trở về Trung Quốc. Ngày 17/9/1955, ông cùng gia đình đặt chân lên quê hương, được chào đón như một vị anh hùng. Sự trở về của ông được xem là một thắng lợi lớn của ngoại giao Trung Quốc và là minh chứng cho sức mạnh của lòng yêu nước.
Vệ tinh Đông Phương Hồng 1
Về nước, Tiền Học Sâm được giao trọng trách lãnh đạo Viện nghiên cứu số 5, tiền thân của Học viện Công nghệ Hàng không Vũ trụ Trung Quốc, chuyên nghiên cứu chế tạo tên lửa và máy bay. Dưới sự lãnh đạo của ông, Trung Quốc đã đạt được những bước tiến vượt bậc trong lĩnh vực tên lửa và hàng không vũ trụ, từ việc phóng thành công tên lửa đầu tiên năm 1960, vệ tinh nhân tạo đầu tiên “Đông Phương Hồng 1” năm 1970, đến tàu vũ trụ Thần Châu 5 năm 2003 và tàu thăm dò Hằng Nga bay quanh Mặt Trăng năm 2008. Những thành tựu này đã đưa Trung Quốc trở thành một cường quốc vũ trụ, khẳng định vị thế của Tiền Học Sâm như một huyền thoại trong lịch sử khoa học Trung Quốc.
Kết luận
Câu chuyện về Tiền Học Sâm là một bài học quý báu về lòng yêu nước, tinh thần kiên trì và khát vọng cống hiến cho khoa học. Hành trình trở về của ông không chỉ là chiến thắng của cá nhân mà còn là biểu tượng cho sức mạnh của tinh thần dân tộc và tầm nhìn chiến lược của lãnh đạo. Sự nghiệp của Tiền Học Sâm đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của ngành hàng không vũ trụ Trung Quốc, góp phần đưa đất nước trở thành một cường quốc trên trường quốc tế.
