Leon Trotsky, một trong những nhân vật gây tranh cãi nhất trong lịch sử chủ nghĩa cộng sản, đã bị ám sát năm 1940. Tuy nhiên, tư tưởng của ông lại tìm được độc giả tại Trung Quốc, một quốc gia cộng sản với hệ tư tưởng chính trị phức tạp. Bài viết này sẽ khám phá hành trình tư tưởng của Trotsky tại Trung Quốc, từ sự bài xích đến việc được nghiên cứu và cuối cùng là một sự thừa nhận nhất định.
Từ “phản động” đến nghiên cứu
Cuốn “Quan điểm của Trotsky” được xuất bản rộng rãi tại Trung Quốc năm 1980, đánh dấu một bước ngoặt trong cách nhìn nhận về Trotsky. Điều này trái ngược hoàn toàn với tiền thân của nó, cuốn “Trích lược những quan điểm phản động của Trotsky”, một trong những cuốn “Bìa Xám” bí mật chỉ dành cho cán bộ cấp cao của Đảng Cộng sản Trung Quốc vào năm 1964. Sự tồn tại của cuốn sách “Bìa Xám” này phản ánh bối cảnh chính trị phức tạp của Trung Quốc thời kỳ đó. Hệ tư tưởng chính thức của Đảng Cộng sản Trung Quốc, dựa trên chủ nghĩa Marx-Lenin theo cách diễn giải của Stalin và được Mao Trạch Đông điều chỉnh, xem Trotsky là biểu tượng của chủ nghĩa xét lại.
Leon Trotsky
Việc xuất bản các cuốn “Bìa Xám” gắn liền với cuộc đối đầu tư tưởng giữa Trung Quốc và Liên Xô trong những năm 1960. Cả hai bên đều sử dụng chủ nghĩa Marx-Lenin làm vũ khí để công kích lẫn nhau, và Trotsky trở thành một trong những mục tiêu bị chỉ trích. Mặc dù mục đích bề ngoài của “Bìa Xám” là giúp cán bộ Trung Quốc hiểu rõ “gốc rễ của chủ nghĩa xét lại”, mục tiêu thực sự lại là chống lại Liên Xô.
Zheng Yifan và việc biên soạn tư tưởng Trotsky
Câu chuyện về hành trình tư tưởng Trotsky tại Trung Quốc không thể thiếu Zheng Yifan, biên tập viên tại Cục Biên soạn và Biên dịch Trung ương, người giám sát việc xuất bản “Trích lược những quan điểm phản động của Trotsky”. Kinh nghiệm học tập tại Liên Xô của Zheng Yifan trong giai đoạn hậu Stalin đã ảnh hưởng đến quan điểm của ông về lịch sử. Chứng kiến sự lên án Stalin và việc sửa đổi các khóa học về chủ nghĩa Marx-Lenin, Zheng Yifan bắt đầu nhìn nhận Trotsky dưới một góc nhìn khác.
Khi quan hệ Trung-Xô xấu đi, Đặng Tiểu Bình đã yêu cầu chuẩn bị một cuốn sách về Trotsky để phản công lại Liên Xô. Đây là bước ngoặt khiến tư tưởng của Trotsky, từng bị xem là “phản động”, nay lại được nghiên cứu một cách nghiêm túc. Zheng Yifan và các đồng nghiệp đã nỗ lực thu thập các tác phẩm của Trotsky từ nhiều nguồn khác nhau, cả trong và ngoài nước.
Sự đóng góp của Liu Renjing
Một nhân vật quan trọng khác trong câu chuyện này là Liu Renjing, một người theo Trotsky kỳ cựu tại Trung Quốc. Ông đã cung cấp cho Nhà xuất bản Nhân dân những bản sao quý giá của “Các tác phẩm chọn lọc của Trotsky” bằng tiếng Nga. Sự đóng góp của Liu Renjing đã giúp cho việc xuất bản các tác phẩm của Trotsky bằng tiếng Trung trở thành hiện thực.
Nhờ những nỗ lực của Zheng Yifan, Liu Renjing và nhiều người khác, tư tưởng của Trotsky đã được giới thiệu đến độc giả Trung Quốc thông qua “Bìa Xám” và sau này là cuốn “Quan điểm của Trotsky”.
Từ “Bìa Xám” đến công nhận
Tuy nhiên, Cách mạng Văn hóa đã làm gián đoạn quá trình này. Mãi đến sau Cách mạng Văn hóa, Zheng Yifan mới có thể tiếp tục công việc của mình. Ông đã giám sát việc xuất bản “Quan điểm của Trotsky” năm 1980, đánh dấu sự thay đổi trong cách nhìn nhận về Trotsky tại Trung Quốc.
Zheng Yifan sau này còn biên soạn “Tập bài đọc về Trotsky”, xuất bản năm 2008, thể hiện sự công nhận ngày càng tăng đối với Trotsky. Trong lời nói đầu, Zheng Yifan khẳng định Trotsky là một nhà cách mạng và bác bỏ những cáo buộc của Stalin.
Kết luận
Hành trình tư tưởng Trotsky tại Trung Quốc là một câu chuyện phức tạp, phản ánh những biến động chính trị và tư tưởng của đất nước này. Từ bị xem là “phản động” đến được nghiên cứu và cuối cùng là một sự thừa nhận nhất định, câu chuyện của Trotsky tại Trung Quốc cho thấy sự thay đổi trong nhận thức lịch sử và tư tưởng. Nó cũng khẳng định vai trò của những cá nhân như Zheng Yifan và Liu Renjing trong việc đưa tư tưởng của Trotsky đến với độc giả Trung Quốc.
Tài liệu tham khảo
- Chen Tian (2014). “Trotsky in China”, News China Magazine, January 2014 Issue.
