Bài thơ “Thượng Kinh ký sự” của Út Ỏ, người con của đất Mường Mụa xưa (nay là huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La), đã vẽ nên một bức tranh sống động về hành trình dâng voi của ông về kinh đô Thăng Long dưới thời vua Lê – chúa Trịnh. Qua lăng kính của một người con đất Mường lần đầu đặt chân đến chốn phồn hoa đô hội, ta thấy được sự náo nhiệt của phố phường, sự uy nghi của cung đình và tấm lòng thành kính của ông đối với triều đình.
Vượt Muôn Núi Để Đến Chốn Phồn Hoa
Hành trình của Út Ỏ bắt đầu từ đất Mường xa xôi, vượt qua muôn dặm suối rừng hiểm trở để đến kinh đô Thăng Long. Con đường gập ghềnh, gian nan vất vả, ấy vậy mà tâm hồn người lữ khách vẫn phơi phới niềm hân hân, phấn khởi:
Bè xuôi cập bến Tầm Châu
Đường Voi hết buổi, ghé lầu Quán cơm
Xứ Mường Kinh bán buôn đủ thứ
Rượu thịt xơi thừa mứa thiếu gì.
quan lang Muong trieu dinh HueHình ảnh minh họa về trang phục của một quan lang người Mường trong triều đình Huế xưa
Chốn thị thành hiện ra trước mắt Út Ỏ với muôn hình vạn trạng, náo nhiệt và sầm uất chưa từng thấy. Những cửa hàng san sát, bày bán đủ loại mặt hàng từ khắp nơi đổ về.
Đối Diện V Với Sự Khác Biệt Giữa Núi Rừng Và Kinh Kỳ
Sự khác biệt văn hóa giữa miền sơn cước và kinh thành được thể hiện rõ nét qua chi tiết Út Ỏ so sánh cách ăn uống của người Kinh kỳ và người Mường. Nếu như người xuôi ăn uống “xẻn dè” thì người Mường lại phóng khoáng, “xơi thừa mứa thiếu gì”.
Người xuôi ăn uống xẻn dè
Một Quan tiền thỏa no nê ba lòng
Không chỉ khác biệt về văn hóa ứng xử, Út Ỏ còn phải đối mặt với những nghi thức, lễ giáo nghiêm ngặt của triều đình. Lần đầu tiếp xúc, ông không tránh khỏi bỡ ngỡ, thậm chí có chút choáng ngợp:
Nhác trông lên thấy đủ lính hầu
Giáo gươm lóe sáng trên đầu
Ngỡ mình cỏ rác lạc vào Đế Kinh ?
Lòng Thành Kính Của Người Con Đất Mường
Tuy nhiên, vượt qua những bỡ ngỡ ban đầu, Út Ỏ đã thể hiện được sự thông minh, khéo léo của mình khi dâng voi cho triều đình. Lời tâu của ông vừa thể hiện lòng thành kính với vua, vừa khéo léo nhắc lại lịch sử, bày tỏ mong muốn triều đình quan tâm đến đồng bào miền núi:
– Xin thương dân chúng, bản mường
Một lòng trung nghĩa Phìa Ban coi vì
Xin chớ nghe những gì xúc xiểm
Bao đời Vua : quân đến khoét đào
Núi rừng sụp đổ thương đau
Bản quê xơ xác, cáo cầy đào hang.
Niềm Tự Hào Về Vẻ Đẹp Kinh Thành
Sau khi hoàn thành nghĩa vụ với triều đình, Út Ỏ dành thời gian tham quan kinh thành. Ông say sưa, thích thú như một đứa trẻ được khám phá thế giới mới. Từ những phố nghề truyền thống đến những kiến trúc độc đáo, tất cả đều để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người lữ khách.
Từ thuở lớn làm cha lũ nhỏ
Thấy bao nghề chắng có ở Mường ?
Dù hoa nét vẽ tinh tươm
Áo Vua rồng lượn thêu cườm trên khuy
Tranh Nàng Tiên tạc chi đến khéo
Cột người ôm họ đẽo thẳng băng
Đài cao dựng vút hết tầm
Đèn trên đỉnh tháp thắp bằng thứ chi ?
Hành Trình Trở Về Mang Theo Ân Tình
Sau chuyến đi đáng nhớ, Út Ỏ trở về với núi rừng, mang theo trong mình niềm tự hào và cả những ân tình của vua chúa. Ông hứa sẽ kể cho dân bản nghe về cuộc sống phồn hoa đô hội, về sự lớn mạnh của đất nước dưới thời vua Lê – chúa Trịnh. Bài thơ khép lại với hình ảnh Út Ỏ rời kinh thành, lòng tràn đầy niềm vui và hy vọng về một tương lai tươi sáng.
Bài thơ “Thượng Kinh ký sự” không chỉ là câu chuyện về một chuyến đi, mà còn là bức tranh toàn cảnh về văn hóa, xã hội Đại Việt dưới thời Lê – Trịnh. Qua ngòi bút tài hoa của Út Ỏ, ta thấy được sự phồn vinh của kinh thành, sự đa dạng của văn hóa, và trên hết là lòng tự hào dân tộc của một người con đất Việt.
