Thủ đô Hà Nội, nơi in dấu trầm mặc của di sản nghìn năm, cũng là chứng nhân kiên cường của tinh thần bất khuất. Vượt lên trên vẻ đẹp thanh lịch, tao nhã, người Hà Nội đã viết nên những trang sử hào hùng bằng ý chí kiên sắt và tình yêu nước nồng nàn. Nhân dịp kỷ niệm 68 năm ngày Giải phóng Thủ đô, chúng ta cùng ngược dòng thời gian, trở về với những năm tháng gian khó mà oai hùng ấy, qua những trang viết đầy xúc động của nhà văn Nguyễn Tuân trong bài “Người Hà Nội đi kháng chiến” được đăng tải trên báo Văn nghệ số 15-16, tháng 10/1949.
Hà Nội không chỉ là những con phố, ngôi nhà, mà còn là tâm hồn, là nơi hội tụ khí phách của cả dân tộc. Người Hà Nội ra đi, mang theo trong tim hình bóng quê hương, theo tiếng gọi của Tổ quốc, theo bước chân của Cụ Hồ. Từ những con người bình dị cho đến những bậc trí thức uyên bác, tất cả đều hòa chung một nhịp đập, hướng về một mục tiêu chung: độc lập tự do.
Dù là người con sinh ra và lớn lên nơi mảnh đất kinh kỳ, hay là những người lữ khách dừng chân rồi trót đem lòng yêu mến, thì khi nhắc đến Hà Nội, người ta đều cảm nhận được một sự gắn kết vô hình, thiêng liêng. Họ là hiện thân của tinh thần bất khuất, kiên cường, của ý chí quật cường, sẵn sàng hy sinh vì nền độc lập dân tộc. Hình ảnh những gánh hàng hoa, những bát phở, những món quà vặt ven đường Hà Nội, nay đã hòa vào khói lửa của chiến tranh. Bác sĩ, sinh viên, cầu thủ, nghệ sĩ,… tất cả đều trở thành những chiến sĩ quả cảm trên mặt trận đấu tranh giành độc lập.
Họ – những người con Hà Nội – mang trong mình nhiệt huyết cách mạng cùng tinh thần lạc quan, hóm hỉnh. Họ truyền lửa cho nhau, cùng nhau vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, hướng tới một tương tươi sáng cho dân tộc.
Nổi bật trong số đó là những người con ưu tú của Trung đoàn Thủ đô – đoàn quân con đẻ của Hà Nội. Họ là biểu tượng cho tinh thần chiến đấu kiên cường, bất khuất của người Hà Nội.
Trên khắp nẻo đường kháng chiến, từ miền núi đến đồng bằng, đâu đâu cũng bắt gặp hình ảnh những người con Hà Nội kiên trung, bất khuất. Họ là những du kích gan dạ, những cán bộ tận tụy, những chiến sĩ tình báo mưu trí, những người con của Trung đoàn Thăng Long anh dũng. Và trong lòng Hà Nội, biết bao anh hùng đã đứng lên, góp phần làm nên chiến thắng vẻ vang của dân tộc.
Những gương mặt tiêu biểu
Để khắc họa chân thực bức tranh hào hùng về những người con Hà Nội trong kháng chiến, nhà văn Nguyễn Tuân đã ghi lại những cuộc gặp gỡ đầy xúc động với những con người kiên trung ấy.
1. Nhà sử học Nguyễn Tường Phượng – Ngọn lửa nhiệt huyết với nền giáo dục
Giữa dòng người tấp nập ở chợ Đống Năm, nhà sử học Nguyễn Tường Phượng hiện lên với vóc dáng nhỏ bé nhưng vô cùng nhanh nhẹn. Không còn là vị chủ tịch uy nghiêm ngày nào, giờ đây, ông giản dị trong bộ com-lê đen quen thuộc, tay xách bị cói đựng những bài giảng.
Vẫn giữ trong mình niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước, ông miệt mài nghiên cứu, tìm tòi phương pháp giảng dạy lịch sử mới cho học sinh. Gặp lại học trò cũ, cụ vui mừng mời về nhà uống trà, cùng nhau bàn luận về văn chương, nghệ thuật.
Nhà báo, nhà giáo dục, nhà nghiên cứu Nguyễn Tường Phượng (1899 – 1974) – người sáng lập tạp chí Tri Tân, Chủ tịch đoàn báo chí Việt Nam của nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà nhiệm kì đầu tiên (người đeo kính) và gia đình. Ảnh: Tư liệu của gia đình
2. Giáo sư Trần Văn Khang – “Bủ” giữa núi rừng
Khu nhà của giáo sư Trần Văn Khang nằm ẩn mình giữa những quả đồi trọc, xung quanh là rừng núi rậm rạp. Trên con đường dẫn lên nhà ông, giếng nước trong vắt soi bóng những ô củi được xếp ngay ngắn, đàn lợn, gà, vịt,… tung tăng kiếm ăn, tạo nên khung cảnh một vùng quê yên bình, trù phú.
Vẫn giữ được sự trẻ trung, hoạt bát như ngày nào, giáo sư Trần Văn Khang niềm nở tiếp đón học trò cũ. Giọng nói sang sảng, pha chút hài hước, ông hỏi han, trò chuyện, gọi mọi người bằng tiếng “bủ” thân thương, gần gũi.
Đặc biệt, ông còn pha cho học trò những tách cà phê nóng hổi, đậm đà hương vị Hà Nội.
3. Kiến trúc sư Hoàng Như Tiếp và Nguyễn Cao Luyện – Nụ cười lạc quan giữa thời chiến
Giữa mùa đông năm ấy, trên con đường Vĩnh Yên, nhà văn Nguyễn Tuân đã có dịp gặp lại hai người học trò cũ: kiến trúc sư Hoàng Như Tiếp và Nguyễn Cao Luyện. Vẫn nụ cười rạng rỡ, lạc quan, họ hào hứng kể cho nhau nghe về cuộc sống, công việc.
Chiếc áo ba-đờ-suy lịch lãm ngày nào được thay thế bằng bộ quần áo kaki giản dị. Dù mái tóc đã điểm bạc màu thời gian, nhưng trong họ vẫn sáng lên ngọn lửa nhiệt huyết, tinh thần hăng say cống hiến cho Tổ quốc.
Kiến trúc sư Hoàng Như Tiếp (1910 – 1928) – cây đại thụ của kiến trúc Việt Nam, người thiết kế nhiều công trình phục vụ kháng chiến và sáng lập nên Đoàn Kiến trúc sư Việt Nam, tiền thân của Hội Kiến trúc sư Việt Nam ngày nay
4. Họa sĩ Lương Xuân Nhị – Tâm hồn nghệ sĩ giữa gian khó
Sau hơn 3 năm xa cách, nhà văn Nguyễn Tuân gặp lại họa sĩ Lương Xuân Nhị tại một ngôi làng nhỏ. Vẫn chiếc mũ phớt, chiếc áo sơ mi trắng, nước da hồng hào cùng nụ cười tươi tắn, người họa sĩ tài hoa ấy dường như không thay đổi là mấy.
Ngôi nhà nhỏ của họa sĩ là nơi ông tản cư cùng gia đình. Giữa không gian chật hẹp, những vật dụng được sắp xếp gọn gàng, ngăn nắp.
Bên cạnh những bức tranh địch vận với màu sắc tươi sáng, bố cục mạnh mẽ, họa sĩ còn dí dỏm khoe với mọi người chai rượu Dom Saint James được cất giữ cẩn thận. Đó là món quà ông dành tặng bạn bè, anh em.
Giáo sư, nhà giáo nhân dân, hoạ sĩ Lương Xuân Nhị (1914 – 2006) – một trong những người góp phần đưa hội hoạ Việt Nam ra thế giới. Thiếu nữ bên hoa sen (sơn dầu, 1940) là bức tranh nổi tiếng thuộc dòng tranh thiếu nữ của ông
5. Doanh nhân Trịnh Văn Bô và Vạn Vân – Vượt lên mất mát, hướng về tương lai
Giữa dòng người tấp nập, nhà doanh thương Trịnh Văn Bô hiện lên với vẻ ngoài trẻ trung, phong độ. Gặp lại ông, nhà văn Nguyễn Tuân nhớ lại hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng tung bay trên nóc ngôi nhà lịch sử ấy.
Trên con đường làng ngập nước, ông Trịnh Văn Bô và ông Vạn Vân – chủ hãng nước mắm nổi tiếng – cùng nhau trò chuyện rôm rả. Họ vui vẻ kể về những thiệt hại trong chiến tranh, với tinh thần lạc quan, ý chí kiên cường, vững vàng.
Ông Trịnh Văn Bô chia sẻ về dự định thành lập Ngân hàng Việt Nam – một kế hoạch mang tầm vóc lịch sử, góp phần xây dựng nền kinh tế đất nước.
Đoàn Đức Ban (1899-1945) – nhà sáng lập Thương hiệu nước mắm Vạn Vân (từ sau năm 1959, đổi tên thành nước mắm Cát Hải cho đến nay), ở giai đoạn hưng thịnh giữa những năm 1930 được xem là cơ sở sản xuất nước mắm lớn nhất Việt Nam và Đông Dương. Ảnh: Haiphonginfo.vn
6. Họa sĩ Trần Phềnh – Gửi gắm tâm hồn vào tranh
Họa sĩ Trần Phềnh là cái tên quen thuộc với người Hà Nội. Ông là tượng đài của nền mỹ thuật Việt Nam thế kỷ 20. Gặp lại ông tại một ngôi làng nhỏ, nhà văn Nguyễn Tuân không khỏi xúc động.
Giữa không gian thanh bình, yên ả, người họa sĩ già miệt mài bên giá vẽ. Ông đang hoàn thiện bức tranh chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh với tất cả sự ngưỡng vọng và tình yêu thương sâu sắc. Hình ảnh người họa sĩ với mái tóc bạc phơ, khuôn mặt hồng hào, đầy tươi tắn, trái ngược hoàn toàn với không khí căng thẳng của chiến tranh bên ngoài.
Hoạ sĩ Thang Trần Phềnh (1895 – 1972) – một trong những người đặt nền móng cho mỹ thuật Việt Nam hiện đại. Ảnh: Tư liệu
Kết luận
Bài viết “Người Hà Nội đi kháng chiến” của nhà văn Nguyễn Tuân đã khắc họa thành công chân dung những người con Hà Nội kiên trung, bất khuất trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Qua ngòi bút tài hoa và tình cảm sâu sắc của tác giả, người đọc như được sống lại những năm tháng oai hùng của dân tộc.
Hình ảnh những con người Hà Nội thanh lịch, tao nhã nhưng cũng vô cùng kiên cường, bất khuất đã trở thành biểu tượng sáng ngời về tinh thần yêu nước, ý chí chiến đấu phi thường của dân tộc ta. Đó là nguồn cảm hứng vô tận cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau tiếp bước cha anh, xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh và hạnh phúc.
