Năm 1949, sau chiến thắng Việt Bắc Thu Đông 1947, quân và dân ta hừng hực khí thế, tinh thần tự lực tự cường được nâng cao. Lực lượng vũ trang được củng cố và phát triển thành ba thứ quân: bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích. Trong bộ đội chủ lực, ngoài bộ binh, các đơn vị pháo binh, công binh, thông tin… cũng dần được thành lập. Để tiếp tục đẩy mạnh cuộc kháng chiến, chuyển sang giai đoạn “Tích cực cầm cự, chuẩn bị chuyển sang Tổng phản công”, việc xây dựng lực lượng thủy quân được đặt ra như một yêu cầu cấp thiết.
Ý tưởng hình thành từ Sông Lô lịch sử
Sông Lô, chứng nhân của chiến thắng vang dội trước Hải quân Pháp trong chiến dịch Việt Bắc Thu Đông 1947, chính là nơi khơi nguồn ý tưởng thành lập lực lượng thủy quân. “Thảm họa Đoan Hùng”, như cách báo chí Pháp thời bấy giờ gọi, không chỉ là một thất bại nặng nề của quân địch mà còn là cơ hội để ta thu thập được nhiều tài liệu, máy móc, dụng cụ chuyên dùng về hải quân. Đây chính là nền tảng vật chất kỹ thuật ban đầu cho Ban Nghiên cứu Thủy quân.
Lời căn dặn của Bác Hồ và Bác Tôn
Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng Tư lệnh Quân đội Quốc gia và Dân quân Tự vệ, đã nhận thấy tầm quan trọng của việc thành lập lực lượng thủy quân. Tuy nhiên, trước khi quyết định, ông đã xin ý kiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Sau khi nghe báo cáo, Bác Hồ đã chỉ thị: “Xây dựng và phát triển bộ đội chủ lực phải hợp với khả năng và tình thế mới… Để hợp với khả năng thực tế, chỉ nên thành lập Ban Nghiên cứu Thủy quân… Danh có chính thì hành mới thuận, công việc mới thành công”. Sự cẩn trọng, tỉ mỉ của Bác thể hiện tầm nhìn chiến lược, đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của Hải quân sau này. Trên đường đi dự lễ khai giảng lớp Thủy quân đầu tiên, may mắn gặp Bác Tôn Đức Thắng, tác giả bài viết lại được nghe những lời căn dặn quý báu: “Ta chưa có tàu chiến, nhưng có một bờ biển dài và nhiều sông rộng, xây dựng dần quân chủng này như thế là phải. Các thủy thủ đầu tiên này phải bơi lặn giỏi, chèo chống khỏe…”. Những lời dạy của Bác Hồ và Bác Tôn đã trở thành kim chỉ nam cho quá trình xây dựng và phát triển lực lượng thủy quân non trẻ.
Đội Sản xuất 71 và những bước đi đầu tiên
Để giữ bí mật, Ban Nghiên cứu Thủy quân lấy tên là Đội Sản xuất 71, đóng quân bên bờ sông Chảy, gần huyện lỵ Đoan Hùng. Việc tìm kiếm cán bộ chủ chốt gặp nhiều khó khăn do cán bộ vừa “hồng” vừa “chuyên” thời bấy giờ còn rất hiếm. Tuy nhiên, với quyết tâm và nỗ lực, đến đầu năm 1950, Ban Nghiên cứu Thủy quân đã được kiện toàn, sẵn sàng cho khóa huấn luyện đầu tiên. Ngày 13/2/1950, lớp học đầu tiên được khai giảng với 180 học viên. Chương trình huấn luyện ban đầu còn nhiều khó khăn, thiếu thốn cả về cơ sở vật chất lẫn đội ngũ giáo viên. Song, tinh thần hăng say học tập, rèn luyện của cán bộ, học viên đã bù đắp những thiếu hụt đó.
Hợp tác huấn luyện và sự trưởng thành của Đội Thủy binh 71
Tháng 8 năm 1950, sau khi biên giới phía Bắc được giải phóng, 150 cán bộ, học viên ưu tú được chọn lựa, tổ chức thành Đội Thủy binh 71 và được cử sang Trung Quốc học tập kinh nghiệm. Tại đây, họ được Giải phóng quân Trung Quốc tận tình giúp đỡ, học hỏi kinh nghiệm sử dụng thuyền buồm, ghe máy, chiến đấu trên sông, ven biển và đổ bộ. Sau 6 tháng học tập, Đội Thủy binh 71 trở về nước vào tháng 4 năm 1951, mang theo những kiến thức và kinh nghiệm quý báu, sẵn sàng góp phần xây dựng lực lượng Hải quân.
Tạm thời giải thể, nhưng hạt giống đã nảy mầm
Năm 1951, khi miền Bắc tập trung xây dựng các đại đoàn chủ lực, Ban Nghiên cứu Thủy quân được giải thể. Cán bộ, chiến sĩ được điều động sang các đơn vị khác, trong đó có nhiều người tham gia xây dựng binh chủng Pháo binh và Công binh. Tuy nhiên, những hạt giống thủy quân đã được gieo xuống và bắt đầu nảy mầm. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, nhiều cán bộ thủy quân Đoan Hùng đã tham gia tiếp quản các cảng quan trọng như Hải Phòng, Hòn Gai, Cẩm Phả, và sau này trở thành những cán bộ chủ chốt trong ngành Hàng hải và Hải quân Việt Nam.
Kết luận, Ban Nghiên cứu Thủy quân tuy tồn tại trong thời gian ngắn ngủi nhưng đã đặt những viên gạch đầu tiên cho sự nghiệp xây dựng lực lượng Hải quân nhân dân Việt Nam. Từ những bước đi chập chững ban đầu, dưới sự dìu dắt của Đảng và Bác Hồ, Hải quân ta đã không ngừng lớn mạnh, trở thành lực lượng quan trọng bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc. Câu chuyện về Ban Nghiên cứu Thủy quân là minh chứng cho tinh thần tự lực tự cường, ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước.
Tài liệu tham khảo:
- Hồi ký “Thủy quân Sông Lô” – Đỗ Thái Bình (biên tập).
Hình ảnh:
- Đại tướng Võ Nguyên Giáp – Tổng Tư lệnh QĐND Việt Nam đọc quyết định thành lập hai thủy đội Sông Lô, Bạch Đằng. (Nguồn: Bảo tàng Lịch sử Việt Nam).
- Bút tích của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về việc sưu tầm tư liệu về Thủy quân Sông Lô.
