Du khách Liên Xô tắm nắng tập thể trên bãi biển ở Sochi. Nguồn ảnh: Peter Marlow/Magnum Photos
Năm 1981, hai nhà báo người Anh, nhiếp ảnh gia Peter Marlow và cây bút Roger Cooper, đã đặt chân đến Liên Xô trong một nhiệm vụ đặc biệt cho tờ The Sunday Times. Mục tiêu của họ là ghi lại một khía cạnh độc đáo của xã hội Xô Viết: văn hóa nghỉ dưỡng. Chuyến đi đã đưa họ đến những khu nghỉ dưỡng và nhà điều dưỡng được xây dựng dựa trên triết lý về sức khỏe, hiệu quả và tinh thần tập thể. Từ cơ sở hạ tầng đồ sộ đến những hoạt động được tổ chức bài bản, Marlow đã ghi lại một bức tranh toàn cảnh về kỳ nghỉ của người dân Liên Xô, một trải nghiệm đối lập hoàn toàn với phương Tây.
Sức Khỏe Là Quốc Sách: Nghỉ Dưỡng Hay Trị Liệu?
Khác với phương Tây, nơi kỳ nghỉ thường gắn liền với sự tự do và hưởng thụ, kỳ nghỉ ở Liên Xô được thiết kế như một phần mở rộng của hệ tư tưởng quốc gia. Sức khỏe, trong mắt nhà nước Xô Viết, là yếu tố then chốt để đảm bảo năng suất lao động. Các kỳ nghỉ, vì thế, trở thành cơ hội để “nạp năng lượng” cho lực lượng lao động.
Nhà báo Cooper, trong bài viết của mình, đã nhận xét về sự hiện diện dày đặc của dịch vụ y tế tại các khu nghỉ dưỡng. Tắm bùn, xông hơi hydrogen sulfide – những phương pháp điều trị phổ biến ở Liên Xô – được kê đơn thường xuyên như thuốc kháng sinh ở phương Tây. Điều này, theo Cooper, tạo ra ấn tượng rằng người dân Liên Xô có sức khỏe kém. Tuy nhiên, ông cũng nhận định rằng việc nhấn mạnh vào yếu tố y tế cũng là cách để khuyến khích người dân tích cực tham gia vào hệ thống và đảm bảo một suất nghỉ dưỡng đều đặn hàng năm.
Từ Kế Hoạch 5 Năm Đến “Khoa Học Nghỉ Dưỡng”
Sự ra đời của mạng lưới khu nghỉ dưỡng rộng khắp Liên Xô có thể được truy nguyên từ thời kỳ Kế hoạch 5 Năm đầu tiên và thứ hai của Stalin vào những năm 1930. Các khu nghỉ dưỡng này, thường được xây dựng dựa trên các nguồn tài nguyên thiên nhiên như biển, suối nước nóng, khí hậu trong lành, không chỉ đơn thuần là nơi nghỉ ngơi mà còn là biểu tượng cho tham vọng và tầm nhìn của Liên Xô.
Việc quản lý và vận hành các khu nghỉ dưỡng này được thực hiện một cách bài bản và khoa học. Thậm chí, một ngành khoa học mới, được gọi là “kurortologiya” (khoa học về nghỉ dưỡng), đã ra đời để nghiên cứu và tối ưu hóa hiệu quả của kỳ nghỉ đối với sức khỏe và tinh thần của người lao động.
Lịch Trình Của Sự Đồng Nhất: Một Ngày Ở Khu Nghỉ Dưỡng Xô Viết
Marlow, trong hành trình của mình, đã có cơ hội trải nghiệm cuộc sống bên trong các khu nghỉ dưỡng này. Những gì ông chứng kiến là một lịch trình được kiểm soát chặt chẽ, phản ánh rõ nét bản chất tập thể của xã hội Xô Viết. Tại nhà nghỉ “Tháng Mười” gần Odessa, một ngày của du khách bắt đầu từ 7 giờ sáng với 30 phút tập thể dục trước khi ăn sáng. Tiếp theo là một chuỗi các hoạt động được lên kế hoạch sẵn, từ điều trị y tế, chơi thể thao, nghỉ trưa đến các chương trình văn hóa, đọc sách, chơi cờ vua. Ngay cả thời gian tắm nắng cũng được giám sát cẩn thận.
Mặc dù bị chi phối bởi lịch trình cứng nhắc, người dân Liên Xô vẫn tìm thấy niềm vui trong những khoảnh khắc giản đơn của kỳ nghỉ. Bức ảnh của Marlow ghi lại hình ảnh những du khách tắm nắng, chơi thể thao, khiêu vũ và trò chuyện cùng nhau.
Gió Thay Đổi Trên Những Bãi Biển: Từ Đồng Phục Đến Quần Jean
Trong những bức ảnh của Marlow, ta cũng có thể nhận thấy sự ảnh hưởng của văn hóa phương Tây, đặc biệt là trong giới trẻ. Trên những bãi biển ở Sochi và Odessa, bên cạnh những bộ đồ bơi đồng phục, xuất hiện ngày càng nhiều những chiếc quần jean bó, áo phông in hình ảnh và khẩu hiệu Mỹ. Đó là minh chứng cho khao khát tự do, phóng khoáng và chủ nghĩa cá nhân đang âm ỉ cháy trong lòng thế hệ trẻ Liên Xô, một thế hệ lớn lên trong xã hội đề cao sự đồng nhất.
Di Sản Của Một Thời Đại Đã Qua
Bộ ảnh “Kỳ nghỉ ở Liên Xô” của Peter Marlow là một tài liệu quý giá, ghi lại một cách chân thực văn hóa nghỉ dưỡng độc đáo của một quốc gia đã sụp đổ. Đó là thế giới của những khu nghỉ dưỡng khổng lồ, của lịch trình được kiểm soát chặt chẽ, của những phương pháp điều trị y tế đặc biệt, nhưng trên hết, đó là thế giới của những con người bình dị, tìm kiếm niềm vui và sự thư giãn trong khuôn khổ của một hệ tư tưởng.
