Bức ảnh Lev Trotsky chụp năm 1937, không lâu trước khi ông bị ám sát.
Lev Trotsky, cái tên gắn liền với cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại, nhưng cũng là nạn nhân của chính lý tưởng mà ông theo đuổi. Cuộc đời và cái chết bi thảm của ông là minh chứng rõ nét cho những mâu thuẫn và tranh đấu quyền lực khốc liệt trong lòng Cách mạng Nga. Bài viết này, dựa trên lời kể của chính cháu trai Trotsky – Esteban Volkov, sẽ đưa chúng ta trở lại những ngày tháng cuối đời của nhà cách mạng lỗi lạc này, đồng thời phân tích vai trò của ông trong lịch sử.
Cuộc Đào Tẩu Và Nơi Ẩn Náu Cuối Cùng
Sinh thời, Lev Trotsky là một nhân vật quyền lực bậc nhất trong chính quyền Xô Viết non trẻ. Ông là Chủ tịch Hội đồng Petrograd, góp phần quan trọng vào việc lật đổ chế độ Nga hoàng trong Cách mạng Tháng Mười 1917. Sau đó, ông giữ chức Bộ trưởng Ngoại giao và sáng lập Hồng quân – lực lượng chủ chốt giành chiến thắng trong cuộc nội chiến sau đó.
Tuy nhiên, chính sự nghiệp chính trị lẫy lừng ấy lại trở thành con dao hai lưỡi. Sau khi Lenin qua đời, Trotsky vấp phải sự chống đối quyết liệt từ Stalin. Bị khai trừ khỏi Đảng Cộng sản, ông buộc phải sống lưu vong từ năm 1929.
Hành trình lưu vong đưa Trotsky qua nhiều quốc gia, từ Thổ Nhĩ Kỳ, Pháp đến Na Uy, trước khi tìm được nơi ẩn náu cuối cùng ở Mexico vào năm 1937. Tuy nhiên, ngay cả khi đã sống lưu vong, Trotsky vẫn là cái gai trong mắt Stalin, người luôn lo sợ ảnh hưởng của ông đối với phong trào cộng sản quốc tế.
Vụ Ám Sát Và Những Ký Ức Đau Thương
Esteban Volkov, con trai của con gái Trotsky, đã chứng kiến tận mắt những giờ phút cuối đời của ông ngoại. Trong cuộc phỏng vấn với Sputnik Mundo năm 2017, Esteban nhớ lại:
“Tôi đến Mexico một năm trước khi ông ngoại bị sát hại. Đã có hai vụ ám sát, lần đầu tiên vào ngày 24 tháng 5 năm 1940. Khi đó ông ngoại đã được cứu thoát chết bởi một phép lạ, chỉ nhờ phản ứng nhanh chóng của bà vợ Natalia.”
Mặc dù thoát chết trong gang tấc, Trotsky hiểu rằng mạng sống của ông luôn bị đe dọa. Và bi kịch đã thực sự ập đến vào ngày 20/8/1940. Ramon Mercader, một điệp viên của NKVD (tiền thân của KGB), đã thâm nhập vào vòng thân cận của Trotsky dưới vỏ bọc một nhà báo người Tây Ban Nha tên Jacques Mornard. Lợi dụng sự tin tưởng của Trotsky, Mercader đã tấn công ông bằng một chiếc rìu băng khi ông đang xem xét một bài viết.
Esteban kể lại khoảnh khắc kinh hoàng đó:
“Trong bầu không khí thân thiện và sự trợ giúp lẫn nhau, có một ngày điệp viên Mercader yêu cầu ông ngoại kiểm tra một bài viết nhỏ của nó, và Trotsky không thể từ chối. […] Khi điệp viên lại một lần nữa mang đến một bài luận ngắn, và đầu ông ngoại cúi xuống để đọc bài, sát thủ dùng một chiếc rìu ra sức đánh vào sọ Trotsky.”
Mặc dù bị thương nặng, Trotsky vẫn đủ tỉnh táo để yêu cầu những người xung quanh không giết Mercader, mà giữ hắn sống để tra hỏi và phơi bày âm mưu ám sát. Ông qua đời một ngày sau đó, khép lại cuộc đời đầy biến động của một nhà cách mạng kiệt xuất.
Di Sản Của Trotsky Và Những Tranh Cãi Lịch Sử
Vậy vai trò của Trotsky trong Cách mạng Tháng Mười và lịch sử Liên Xô là gì? Theo Esteban, Trotsky và Lenin là hai nhà lãnh đạo quan trọng nhất của cuộc cách mạng.
“Lenin đã đóng vai trò quan trọng nhất trong việc thành lập và lãnh đạo Đảng Bolshevik. Nếu không có sự lãnh đạo thì không thể thực hiện cuộc cách mạng. Còn Trotsky đã xác định quá trình cách mạng.”
Trong khi Lenin tập trung vào việc xây dựng Đảng, Trotsky đóng vai trò then chốt trong việc hoạch định chiến lược và lãnh đạo quân sự. Ông là người đề xướng lý luận “Cách mạng liên tục”, cho rằng cần phải tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội mà không cần trải qua giai đoạn tư bản chủ nghĩa phát triển như quan điểm của Stalin.
Sau khi Lenin qua đời, Trotsky kiên định bảo vệ lý tưởng cách mạng và chống lại đường lối của Stalin. Tuy nhiên, ông đã thất bại trong cuộc đấu tranh quyền lực và trở thành nạn nhân của chế độ thanh trừng tàn bạo do chính đồng chí của mình thiết lập.
Cho đến ngày nay, vai trò của Trotsky trong lịch sử vẫn là chủ đề gây nhiều tranh cãi. Những người ủng hộ ông ca ngợi ông là người kế tục xứng đáng của Lenin, một nhà lý luận xuất sắc và nhà lãnh đạo quân sự tài ba. Trong khi đó, những người chỉ trích cho rằng ông là người theo chủ nghĩa giáo điều, cứng nhắc và thiếu thực tế.
Dù lịch sử có phán xét như thế nào, không thể phủ nhận tầm ảnh hưởng to lớn của Lev Trotsky đối với phong trào cộng sản thế giới. Cuộc đời và sự nghiệp của ông là một minh chứng hùng hồn cho lý tưởng cách mạng, cho lòng dũng cảm và sự hy sinh cao cả vì một thế giới tốt đẹp hơn.
