Đầu thế kỷ 20, giữa những biến động lịch sử và giao thoa văn hóa, một nghệ sĩ người Pháp đã đặt chân đến Đông Dương và bị vùng đất này hớp hồn. Emmanuel Defert, với tâm hồn nhạy cảm và đôi bàn tay tài hoa, đã ghi lại những ấn tượng về một “Miền đất vàng Đông Dương” qua tập tranh khắc gỗ độc đáo cùng tên, xuất bản lần đầu vào năm 1925 tại Hà Nội.
Hành Trình Khám Phá Nghệ Thuật và Văn Hóa
Sinh ra tại Pháp năm 1878, Emmanuel Defert đã sớm bộc lộ niềm đam mê với cả hội họa và luật pháp. Ông theo học cả hai ngành này tại Paris, đồng thời miệt mài trau dồi kỹ thuật khắc gỗ dưới sự hướng dẫn của những nghệ nhân bậc thầy. Năm 1905, Defert đặt chân đến Đông Dương với tư cách là một viên chức Pháp. Hành trình của ông trải dài khắp ba miền đất nước Việt Nam, qua Lào, Xiêm (Thái Lan ngày nay) và Miến Điện (Myanmar ngày nay).
Defert không chỉ đơn thuần là một viên chức, ông còn là một nghệ sĩ đích thực, luôn khao khát tìm tòi và khám phá vẻ đẹp văn hóa của vùng đất mới. Ông cộng tác với tạp chí Les pages Indochinoises (Trang Đông Dương), một ấn phẩm văn học và nghệ thuật uy tín thời bấy giờ, bằng cách đóng góp các tác phẩm tranh khắc gỗ độc đáo của mình.
Năm 1921, Defert quyết định chọn Hà Nội làm nơi dừng chân lâu dài. Chính tại mảnh đất kinh kỳ ngàn năm văn hiến này, tập tranh khắc gỗ Chersonèse d’Or Indochine (Miền đất vàng Đông Dương) đã được thai nghén và ra đời, đánh dấu dấu ấn quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của ông.
Nghệ sĩ Emmanuel Defert
Kiệt Tác Hài Hòa Giữa Đông Và Tây
Miền đất vàng Đông Dương không chỉ đơn thuần là một tập tranh khắc gỗ, mà là một tác phẩm nghệ thuật tổng hòa, là nơi hội tụ của mỹ thuật Đông – Tây, của văn chương và hội họa.
Ấn phẩm gây ấn tượng bởi sự tinh tế từ hình thức đến nội dung. Những bức tranh khắc gỗ sống động được in trên giấy dó, một loại giấy truyền thống của Việt Nam được làm từ bột tre, sản xuất tại nhà máy giấy Đáp Cầu – Bắc Ninh. Sự lựa chọn chất liệu này không chỉ thể hiện sự am hiểu văn hóa Việt của Defert, mà còn tạo nên nét độc đáo cho tác phẩm.
Nội dung tập tranh là những lát cắt chân thực và sống động về cuộc sống thường nhật ở Đông Dương đầu thế kỷ 20. Từ những khung cảnh thiên nhiên thơ mộng như rừng rậm, làng quê yên bình đến những góc phố cổ kính, đền đài uy nghiêm, tất cả đều được Defert khắc họa một cách tinh tế và giàu cảm xúc.
Đền Hoa Sen (Đền Ngọc Sơn)
Bên cạnh những phong cảnh hữu tình, Defert còn rất tinh tế khi lưua chọn những khoảnh khắc đời thường giản dị mà đầy sức sống: người nông dân cần mẫn cày ruộng, những người phụ nữ gánh gồng trên vai, cảnh mua bán tấp nập ở chợ quê… Tất cả đều toát lên vẻ đẹp mộc mạc, gần gũi, mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam.
Ở nơi ấy
Trong ngôi làng im lìm
Mọi thứ cứ lặng yên
Ngay cả chú ve sầu râm ran
Cũng bỗng nhiên ngưng bặt
Thẫn thờ khắp chốn nhân gian
Cuốn vật cùng người vào màn phủ lãng quên.
– R. Crayssac, Les griffes du dragon (Móng rồng)
Không chỉ dừng lại ở tranh khắc gỗ, Miền đất vàng Đông Dương còn là sự kết hợp hài hòa giữa hình ảnh và ngôn ngữ. Các bức tranh được điểm xuyết bởi những câu trích dẫn từ các tác phẩm văn học nổi tiếng, từ những vần thơ lãng mạn đến những đoạn văn mô tả sắc nét, góp phần khắc họa bức tranh toàn cảnh về Đông Dương.
Mưa dầm dề, hai đứa nằm chung một manh chiếu, uống trà chát và bỏm bẻ nhai trầu. Chúng tôi nhắc đến vụ mùa và những kiện tụng của bạn, đến bọn cướp biển và những hồn ma vất vường… – Jean Marquet, Du village à la cité (Từ làng mạc đến thành phố)
Sự kết hợp giữa nét khắc tinh tế của Defert và thơ văn lãng mạn đã tạo nên một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, vừa mang đậm chất trữ tình, bay bổng, vừa phản ánh chân thực, sống động về một “Miền đất vàng Đông Dương” đầy mê hoặc.
Tác Phẩm Được Ghi Nhận
Ngay từ khi ra mắt, Miền đất vàng Đông Dương đã nhận được sự đón nhận nồng nhiệt từ giới phê bình nghệ thuật và công chúng, khẳng định tài năng và gu thẩm mỹ tinh tế của Emmanuel Defert. Tác phẩm được đánh giá cao bởi sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật khắc gỗ điêu luyện, bố cục chặt chẽ và những gam màu ấn tượng, tạo nên một tổng thể hài hòa và đầy sức hút.
Vàng mã
Nhiều bài báo uy tín thời bấy giờ đã dành những lời khen ngợi cho Miền đất vàng Đông Dương:
“Ông Bộ trưởng Thuộc địa, Léon Perrier khi thăm thú cuộc triển lãm thuộc địa đã dừng chân rất lâu trước tủ kính để mở xem tác phẩm có tầm vóc mà Emmanuel Defert giới thiệu. Cuốn Miền đất vàng Đông Dương là một ấn phẩm của các thợ khắc gỗ An Nam ở Hà Nội. Được in trên giấy bằng bột tre, những bức tranh khắc gỗ này thể hiện sự khéo léo hiếm có và tài nghệ tột đỉnh trong nghệ thuật khắc gỗ”. – Les Annales Coloniales, 21/5/1926
“Một ấn phẩm sang trọng của ông Emmanuel Defert, thành viên Hội Nghệ sĩ Pháp, được in ấn để vinh danh xứ Đông Dương. Nhân đây, chúng tôi xin nói thêm rằng việc in chữ và tranh minh họa lên giấy tre rất hoàn hảo. Nó mang lại vinh dự cho nhà máy in của Pháp cũng như các nghệ sĩ Đông Dương”. – L’Oeuvre, 04/04/1926
Hồi Sinh “Miền Đất Vàng”
Năm 2022, hơn 90 năm sau ngày Miền đất vàng Đông Dương ra đời, Thư viện Nguyễn Văn Hưởng đã tổ chức phục dựng và phát hành ấn bản tiếng Việt của tập tranh. Đây là công trình nghiên cứu công phu của dịch giả Nguyễn Bình Phương cùng ban biên tập, góp phần giới thiệu rộng rãi hơn nữa tác phẩm nghệ thuật độc đáo này đến với công chúng yêu nghệ thuật Việt Nam.
Ấn bản tiếng Việt bao gồm 48 tờ tranh được phục dựng từ bản gốc tiếng Pháp, in trên giấy mỹ thuật cao cấp, cùng một quyển phụ chú gồm các phần dịch nghĩa, khảo cứu về tác giả, tác phẩm.
Sự kiện tái bản Miền đất vàng Đông Dương không chỉ là niềm vui lớn đối với những ai yêu mến nghệ thuật, mà còn là minh chứng cho sức sống bền bỉ của tác phẩm sau gần một thế kỷ. Tập tranh như một chiếc cầu nối văn hóa độc đáo, đưa người xem trở về miền đất Đông Dương xưa, chiêm nghiệm vẻ đẹp văn hóa và con người nơi đây qua lòi khắc tinh tế và tâm hồn lãng mạn của người nghệ sĩ tài hoa Emmanuel Defert.
