Năm 1862, đánh dấu bước ngoặt lịch sử khi thực dân Pháp bắt đầu xâm chiếm Việt Nam. Cùng với ách đô hộ, người Pháp tiến hành một cuộc cải cách sâu rộng về giáo dục, xóa bỏ dần hệ thống khoa cử Nho học tồn tại hàng ngàn năm và thay thế bằng một nền giáo dục mới – nền giáo dục Pháp-Việt. Cuộc chuyển đổi này không chỉ đơn thuần là thay đổi chương trình học, mà còn là một cuộc chiến văn hóa, tư tưởng, nhằm phục vụ cho mục đích cai trị và khai thác thuộc địa.
Nội dung
Đại học Đông Dương đầu thế kỷ 20
Khai Tử Nền Nho Học và Sự Ra Đời của Chữ Quốc Ngữ
Sau khi chiếm được Nam Kỳ, người Pháp nhanh chóng khai tử nền giáo dục Nho học. Kỳ thi Hương cuối cùng ở Nam Kỳ diễn ra vào năm 1864. Từ 1878, chữ Hán trong các văn bản hành chính dần được thay thế bằng chữ Pháp và chữ Quốc ngữ. Ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ, dưới ách bảo hộ, quá trình này diễn ra chậm hơn. Kỳ thi Hội cuối cùng diễn ra tại Huế năm 1919, chính thức khép lại một thời kỳ vàng son của Nho học. Mục tiêu của người Pháp là cắt đứt liên hệ văn hóa Việt – Trung, hướng người Việt đến văn hóa Pháp, do đó chữ Hán và chữ Nôm bị xem là cản trở cần loại bỏ. Chữ Quốc ngữ, tuy không được người Pháp đánh giá cao về mặt ngôn ngữ, lại trở thành công cụ hữu hiệu trong việc truyền bá văn hóa Pháp và cai trị thuộc địa. Sự ra đời của tờ Gia Định Báo năm 1865, tờ công báo đầu tiên bằng chữ Quốc ngữ, đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử ngôn ngữ Việt Nam.
Mục Đích và Tổ Chức của Nền Giáo Dục Pháp-Việt
Nền giáo dục Pháp-Việt được xây dựng với ba mục tiêu chính: Đào tạo đội ngũ tay sai phục vụ bộ máy cai trị, truyền bá tư tưởng và văn hóa Pháp, và cuối cùng là tạo vỏ bọc “văn minh, tiến bộ” để xoa dịu dư luận. Hệ thống này gồm giáo dục phổ thông và giáo dục cao đẳng, đại học, đặt dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Khâm sứ Pháp. Các trường trung học như Le Myre de Vilers (Mỹ Tho, 1879), Quốc Học Huế (1896), và Bảo Hộ (Hà Nội, 1908) là những cơ sở giáo dục đầu tiên được thành lập, làm nền móng cho sự phát triển sau này.
Học sinh Trường Trung Học Bảo Hộ (Trường Bưởi)
Hệ Thống Giáo Dục Phổ Thông: Từ Tiểu Học đến Tú Tài
Hệ thống giáo dục phổ thông gồm ba bậc học với tổng cộng 13 năm: tiểu học (6 năm), cao đẳng tiểu học (4 năm) và trung học (3 năm). Chương trình học được quy định chặt chẽ, nhưng sách giáo khoa lại do các nhà xuất bản tư nhân biên soạn. Đội ngũ giáo viên chủ yếu là người Việt, nhưng ở bậc cao hơn, đặc biệt là bậc Tú tài, có sự tham gia của giáo viên người Pháp. Cơ sở vật chất của các trường công lập được xây dựng kiên cố, với phòng thí nghiệm, đáp ứng nhu cầu dạy và học.
Trường Tiểu học Vĩnh Long (tiền thân trường Tống Phước Hiệp)
Giáo Dục Cao Đẳng và Đại Học: Sự Khác Biệt và Thực Tiễn
Sự khác biệt giữa trường Cao đẳng và Đại học nằm ở mục tiêu đào tạo và điều kiện tuyển sinh. Trường Cao đẳng mang tính chuyên nghiệp, chú trọng đào tạo kỹ năng nghề nghiệp, trong khi Đại học chú trọng đào tạo nền tảng kiến thức. Sinh viên tốt nghiệp Cao đẳng có nghĩa vụ làm việc cho chính quyền, còn sinh viên Đại học phải tự tìm việc. Hệ thống các trường Cao đẳng và Đại học ở Hà Nội, trực thuộc Viện Đại học Đông Dương, bao gồm các trường Y khoa, Thú y, Pháp chính, Sư phạm, Nông Lâm, Công chánh, Thương mại và Mỹ thuật. Ban đầu, các trường này chỉ mang tính chất trung cấp chuyên nghiệp, nhưng sau những chỉ trích và áp lực từ giới trí thức Việt Nam, người Pháp đã tiến hành cải cách giáo dục năm 1924-1925, nâng cao chất lượng đào tạo và tuyển sinh.
Trường Nam Bến Tre
Kết Luận: Di Sản và Ảnh Hưởng
Nền giáo dục Pháp-Việt, tuy mang mục đích phục vụ cho lợi ích của thực dân, nhưng cũng góp phần tạo nên những chuyển biến quan trọng trong lịch sử giáo dục Việt Nam. Sự ra đời của chữ Quốc ngữ, việc tiếp cận với khoa học kỹ thuật phương Tây, và sự hình thành một hệ thống giáo dục hiện đại là những di sản còn tồn tại đến ngày nay. Tuy nhiên, không thể phủ nhận mục đích chính trị và sự hạn chế về quy mô của hệ thống giáo dục này. Việc nghiên cứu và đánh giá một cách khách quan về nền giáo dục thời Pháp thuộc sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình hình thành và phát triển của nền giáo dục Việt Nam hiện đại.
Trường Pháp Chính (École de Droit et d’Administration)
Thi cử thời Pháp thuộc
Tài liệu tham khảo:
- Bộ Quốc Gia Giáo dục, Chương Trình Trung Học, Nhóm Cựu Học Sinh Trường Bưởi xb, Hà Nội, 1945.
- Đặng Thái Mai, Nguyên Tắc Cơ Bản Của Nền Giáo Dục Việt Nam Ngày Nay, Giáo dục Tân San, 1/1946, Hà Nội, 1946.
- Lê Văn Giạng, Lịch Sử Giản Lược, Hơn 1000 Năm Nền Giáo Dục Việt Nam, Nxb Chính Trị Quốc Gia, Hà Nội, 2003.
- Nguyễn Q. Thắng, Khoa Cử và Giáo Dục Việt Nam, Nxb Văn Hóa, Hà Nội, 1998.
- Nguyễn Thế Anh, Việt Nam Dưới Thời Pháp Đô Hộ, Nxb Lửa Thiêng, Sài Gòn, 1970.
- Vũ Ngọc Khánh, Tìm Hiểu Nền Giáo Dục Việt Nam Trước 1945, Nxb Giáo Dục, Hà Nội, 1985.
